Қаржыландырудағы мультипликаторлар және коэффициенттер деген не? (1 Бөлім )

Бірден тәжірибеден бастайық, содан соң, мысалды теориямен бекітеміз.

«Кит Корпорейшн» компаниясын алайық. Жыл сайын олар $100 млн таза табыс түсіреді. Және де, оның барлық акциялары қор нарығында $30 млрд.тұрады.
Енді, «Золотая рыбка и Ко» компаниясын алайық. Жылына $40 млн таза табыс түсіреді, оның нарықтық құны – $1 млрд.
Қарапайым адамға бұл цифрлар «көп ақша» белгісі болып табылады. Екі компания да елеулі ірі, және табыстары миллиондаған долларда. Бірақ инвестордың ой-пікірі басқаша. Оның ұғымында, қай компанияны нарық жетік бағаламайды, ал қайсысын артықшылықпен бағалайды-сол маңызды. 

Қаржыны қайсысына салу тиімді?

Саралап көрейік. Жоғарыда берілген цифрлар минимумына сәйкес, аздап түсінуге болады. 
«Кит Корпорейшн» компаниясын алайық және оның $30 млрд нарықтық қапиталдануын жылдық табысының $100 млн бөлейік – ол 300 құрайтын болады.
Содан кейін, «Золотая рыбка и Ко», компаниясын алайық, $1 млрд қапиталдануын $40 млн табысына бөлейік – ол 25 құрайтын болады.
Бұл нені білдіреді? Өзге теңдігіне сәйкес, егер компанияның жылсайынғы таза табысы сол деңгейде болса, онда: 
Компания «Кит» өзінің нарықтық құнын 300 жылда ақтап алады.
• Ал «Золотая рыбка» компаниясы өзінің құнын, бар болғаны 25 жыл ішінде өндіріп алады!.

Тұжырымдамасы? Бір мағыналы қорытынды жасау мүмкін емес, себебі, көптеген басқа факторларды талдау қажет. «Бос кеңістік» тұрғысынан алатын болсақ, «Золотая рыбка» компаниясы арзан болып көрінеді, ал «кит» акцияларының бағасын нарық асыра үдеткен.. Компанияның алатын табысымен салыстырғанда, 300 есе қымбат болып шыққан! 

Парадокс емес пе? Ірілеу, ақшаны екі есе көп табатын компания, қаржыландыруға тартымды болып табылған жоқ. Акцияларының құны артық бағалануы мүмкін, және де, олардың құны келешекте төмендеуі ықтимал. Алайда, ұсақ «Балық» арзан және тартымды болып көрінеді (бұның бәрін шындыққа байыптамаңыз, біздің мысалымыз жеңіл-желпі және көпіртіп келтірілген).
Бәрін түсіну үшін, біз биржалар асында көп таралған «P/E» мультипликаторын есепке алдық. Ол туралы толық ақпаратты кейіннен береміз, ең бірінші, мультипликатор деген не екенін ұғынайық.

Мультипликаторлар мен коэффициенттер қор нарығында әртүрлі компаниялардың бизнесін салыстыруға көмектеседі: олардың үнемділігін, қарыз жүктемесін, акциялар «қымбатшылығын», қаржылық тұрақтылығын. Осыған орай, мультипликаторлар цифрлардың жаңаша «сазын» байқатады. Соның арқасында, инвестор үлкен көпмиллиардты корпорациясына жайлықпен қарамайды, бәсекелес компаниялармен салыстырғанда жағымды артықшылығын айқындауға оған мүмкіншілік береді – мүмкін, аталған салада шағын, бірақ аса нәтижелі және тиісті бағаланбаған компания бар шығар.

Мультипликаторлар саны көп. Оларды есептеп шығару үшін, компанияның қаржылық есебінің кез келген көрсеткішіне акциялар құнын бөледі-ақшалай түсіміне, қолма-қол ақшаның көлеміне, ақша ағымына...Сонымен қатар, кейбір коэффициенттерге акция құны қатыспайды-  екі қаржылық көрсеткіші тікелей салыстырылады. Атап айтқанда, компанияның капиталы мен қарызы, немесе, қысқа мерзімді активтері, қысқа мерзімді міндеттемелерімен.

Коэффициенттерді көптеген компаниялар үшін есептеп шығаруға болады. Содан кейін, компанияның есептелген көрсеткіштері бойынша, оларды салыстыруға болады. Бұл жерде, әртүрлі емес, бір секторға және бір индустрияға жататын өкілдерін салыстыру өте маңызды. Неге екенін қазір айтып береміз. Бірақ, тағы бір сәтке назар аударайық:кейбір мультипликаторлар бойынша,көрсеткіштері орташа компанияларды барлық қор нарығына қатысты салыстыру мүмкін. Мысалы, S&P 500 индексіндегі орташа мультипликаторларымен.

Танымал мультипликаторлар және коэффициенттер

Осы бапта бір-екеуін байқап көрейік, ал қалғанын кейіннен талдаймыз.

P/E (Price/Earnings)
Әсіресе, осы мультипликаторды жадыңызда сақтаңыз, себебі, қор нарығында ол өте белгілі-инвесторлар мен талдаушылар оған жиі жүгінеді.
P/E екі тәсілмен есептеп шығаруға болады:
1 тәсіл. Компанияның бір акциясының бағасын «Earnings per Share (EPS) көрсеткішіне бөлеміз–атап айтқанда, бір акцияға шағылған компанияның табысына. Бұл жағдайда, акция құны жаңа, биржалық сауда-саттықтан алынуы қажет, ал EPS көрсеткіші–соңғы жыл бойынша.

Акция бағасы: $49
Соңғы жылғы EPS : $2,03 
P/E = 49 : 2,03 = 24.

2 тәсіл. «Нарықтық капиталдандыруды» (компанияның барлық акцияларының жалпы биржалық құнын) жылдық таза табыс сомасына бөлу. Бап басында осылай жасағанбыз, «Кит» және «Золотая рыбка» бойынша мысал келтіргенде.

Компанияның нарықтық капиталдандыруы: $4 300 000 000
Жылдық табысы: $175 000 000
P/E = 4 300 000 000 : 175 000 000 = 24.

P/E төмен болуы, жағымды.
Алынған цифрлар бізге мынаны баяндайды: «Егер бір компанияның P/E = 70, ал соған ұқсас компанияның P/E = 20 болса, онда екінші компания кем бағаланған болып танылады». Алайда, бұл жағдайда, компанияларды өз салаларындағы орташа көрсеткіштіремін салыстыру артық болмас.
P/E басқа нюанстары
P/E мультипликаторы ойдағыдай болуы үшін, компания табысты болғаны қажет. «P/E» жағымсыз көрсеткіші әдетінде қарастырылмайды, сондықтан, өзін-өзі ақтамаған компанияның аталған көрсеткіші болмауға тиіс.
P/E өзіңізге есептеу қажет емес – оны қаржылық сайтардан көруге болады. Жалпы алғанда, басқа мультипликаторларды көру мүмкін. «Финвиз» мысалы:

Apple акцияларының Р/Е коэффициенті = 25,52 (суретке түсіру сәтінде, қазір ол басқаша болуы мүмкін).

Бұрын біз анықтағанбыз, компанияның қазіргі жылдық табысы бойынша акцияларының бағасын P/E коэффициенті неше жыл ішінде «ақтайтынын». Осы көрсеткіштің бір-екі маңызды ерекшеліктері туралы талдама жасап көрейік. 

Компаниялардың әртүрлі емес, бір секторға және бір индустрияға жататын мультипликаторларын салыстыру неге маңызды ?

Мәселе бизнестің ерекшелігінде. Кейбір салалар үшін,– мысалы жоғары  технологиялық саласындағы аталған P/E коэффициентінің биік көрсеткіштері әдеттегідей көрінуі мүмкін. Ал басқа салаларда, мысалы, коммуналдық компаниялар секторында-биік P/E қалыпты қолданбайды. Бұл былай жұмыс істейді:

Тез дамитын технологиялық секторында инвесторлар компания акцияларына, компанияның ұсынатын табысы деңгейінен асатын, 100, 200, немесе тіпті 1000 есе артық төлеуге дайын.Себебі оның бизнесі қарқынды өркендеуде және технологиясының үдерісі нарықты баулап алуда. Демек бұл, келешек табысы өсетінінің белгісі. Инвесторлардың болжамдары осындай. Егер ол расқа шықса, және компания пайдасын нақты өсіретін болса, оның P/E коэффициенті төмендеуі, және коэффициенті айтарлықтай «нормаға» келуі мүмкін. Адамдар осы мүмкіншілікке қазір қымбат төлеуге дайын, тек акциялардың алдағы өсу ықтималын болдырмау үшін.

Осы әдіс, басқа «ыстық» салаларда қолдануы мүмкін-мысалы, фармацевтика және биотехнология салаларында, компания бір мезгілде, рак және басқа жіті ауруларды емдейтін «әмбебап дауа» ойлап шығаруы мүмкін. Бұл үдеріс компания үшін, сату нарығында үлкен талпыныс беруі мүмкін.

Коммуналдық шаруашылықтың консервативтік секторында мемлекеттік және қалалық қолдаулары бар тұрақты ірі компаниялары жұмыс істейді. Олар жаңашыл нәрселер ойлап шығармайды, тек сумен, электрмен жабдықтау жүйесін іске қосады және өзге қолайлы қызмет көрсетуді атқарады. Азаматтар оларға нақты коммуналдық төлемдерін жүзеге асырады, сондықтан, аталған компаниялар тарапынан табыс қарқынының өсуін күту жоққа шығады. Олардың табыстары, тарифтердің өсуіне тәуелді. Сондықтан инвесторларға, жалпы алғанда, алдағы өсуді күту және мүмкіншіліктен айырылуы үрейіне беріліп, аталған акциялардың бағаларын көтерудің маңызы жоқ. Олар аталған қағаздарды бизнестен дивиденд алу үшін ұстап отырады. Сондықтан бұл салада, P/E жоғары мультипликаторы сирек кездесуде.

Қорытындысында, егер, тез дамитын технологиялық компанияның акцияларын «ЖКХ» компаниясымен салыстыратын болсақ, технологиялық жобасы асыра бағаланған болып табылады. Бірақ, бұл тұжырымдама қателі!

P/E орташа темпаратурасын өлшейміз
Айтуымызға сәйкес, мультипликатолар бойынша компанияларды тек бір*бірімен емес, сектор/индустрия немесе кең нарықтың орташа көрсеткіштері бойынша салыстыруға болады.

Мысалы, 2022 жылдың қыркүйек айының ортасында, S&P 500 индексіндегі барлық компаниялар үшін, орташа P/E 21 тең. 

Шартты бағалағанда, P/E коэффициенті 21-ден асатын компания, нарықтағы орташа жағдаймен салыстырғанда, артық бағаланған болып табылады. Егер,компанияның  P/E коэффициенті 21-ден төмен болса, ол кем бағаланған болып табылады.
Сонымен қатар, компаниянының секторы/индустриясына қатысты «әділетті» бағалануын байқау мүмкін.
Forward P/E (Fwd P/E, келешек P/E)
Бұл да, биржадағы танымал көрсеткіш. Ол қарапайым P/E ұқсас, бірақ соңғы жылғы нақты EPS орнына, оның формуласында, талдаушылардың компаниядан болшақта күтетін болжалды табысы көрсетілген.
Fwd P/E туралы тек мынаны айтамыз: әйгілі инвестор-миллиардер Уоррен Баффетт және оның ұстазы Бенджамин Грэм аталған мультипликаторға әрдайым шүбәланып қараған. Ойлап көріңізші, әлі таппаған табысы бойынша компания туралы пікір жасауға қалай болады? Мүмкін пайда таппайтын да шығар? Бұл тұжырымдама емес, іске аспайтын қиял болуы мүмкін.
Бірақ бұл жерде,кішкентай лайфхак бар, ол аталған мультипликаторды пайдалы етеді. Егер сіз, компанияның P/E = 40, ал Forward P/E = 27 болуын байқасаңыз, бұл әдетінде, талдаушылар компания тарапынан табыстың елеулі өсуін күтуі белгісі. Олардың пікірі бойынша,коэффициент азаяды, себебі, оны есептеу формуласындағы бөлгіші қатты ұлғаяды. Мүмкін, бұл компанияға мұқият назар аударудың белгісі шығар, оны талдап көру керек-«оның табысы қалай кенеттен ұлғаюы мүмкін» деген сұраққа жауап табу қажет.»?
– – –
Осымен үзіліс жасайық, оқырманды шаршатпайық. Қор нарығындағы қаржыландырудағы «мультипликатор» және «коэффициенттер» деген не екенін шамалы түсінген шығарсыздар, оған сенімдіміз. Бұл тақырыпты терең зерттеу үшін, кешіктірмей екінші бөлігін жариялаймыз, ол жерде, басқа да маңызды көрсеткіштер туралы әңгімелейміз. 

Резюме:

• Мультипликаторлар бірнеше компаниялардың бизнесін және акцияларын, олардың мөлшеріне қаттыссыз салыстыруға көмектеседі. Аталған салыстырудың мақсаты-кем бағаланған және артық бағаланған акцияларды айқындау. Немесе, үнемді қызмет көрсететін және тәуекелдері аз компаниясын анықтау.

• Мультипликаторлар бойынша бір секторға және бір индустрияға жататын компанияларды салыстыру керек. Егер әртүрлі салаларды салыстырса, қате қорытынды жасауға болады.-бұл лимон мен шиені салыстырумен теңдес.

• Біртұтас экономикалық секторолар мен индустриялар, сондай-ақ, барлық акциялар нарығында мультипликаторлардың орташа көрсеткіштері бар. Олармен, сіз зерттейтін барлық компанияларды қосымша салыстыру мүмкін.

• Бір факторға сүйеніп, бірден акция сатып алу дұрыс емес. Талдау жиынтық жасалуы тиіс.Мүмкін, компания бір көрсеткіштер бойынша жеңгенімен, басқалар бойынша ұтысқа иеленбейтін шығар.