Табыстылық қисық сызығы (Yield Curve) - оны түсініп, оны қалай пайдалану керектігін үйреніп алса,  пайдалы құрал болып табылады. Бұл мақалада біз оны қолданудың негіздерін түсіндіруге тырысамыз.

Сонымен, Табыстылық қисық сызығы - бұл облигациялардың мөлшерлемелері бойынша құрылатын сызықтық кескін. Бұл ретте қағаздардың несиелік сапасы бірдей, бірақ «дюрациясы», яғни өтеу мерзімі әртүрлі болуы тиіс.

Әдетте, мұндай кескін 3 айдан 30 жылға дейінгі мерзіммен АҚШ қазынашылық облигацияларының табыстылығы бойынша құрылады. Бұл келесідей көрінеді:

Қисық сызықтың еңісі және оның «иілу» бағыты өзгеруі мүмкін. Қисық сызықтың қалай көрінетініне байланысты ағымдағы экономикалық жағдайды және нарықтың болашаққа деген болжалдарын бағалауға болады. Қисық сызық орталық банктің болашақ негізгі мөлшерлемесі бойынша болжамдарды көрсетеді және іскерлік белсенділіктің одан әрі өсуі немесе төмендеуі туралы түсінік береді.

 University of Oxford - Saïd Business School зерттеулер деректеріне сәйкес, 1970 жылдардың аяғынан 2019 жылға дейін, «қисық сызық» төңкерісінен кейін американың экономикасы үнемі рецессияға тап болып отырған. Экономикалық құлдырау орта есеппен келесі 18 айдың ішінде туындаған. 40 жыл ішінде Табыстылық қисық сызығы инверсиясынан кейін рецессия болмаған бір ғана ерекшелік болды. Сондықтан қисық сызықты жеткілікті сенімді жетекші көрсеткіш деп санауға болады. Инвестициялық стратегияларды құру кезінде оған міндетті түрде назар аударған жөн.

Бұл қалай жұмыс істейді. Табыстылық қисық сызығының түрлері

«Қисық сызықтың» мәнін түсіну үшін оның үш түрімен танысу керек. Олар мынадай:

• Қалыпты қисық  сызық

• Инвертацияланған (төңкерілген) қисық сызық

• Жазық қисық сызық

Қалыпты табыстылықтың  қисық сызығын сіз жаңа ғана жоғарыдағы кестеден көрдіңіз. Тағы бір рет қараңыз. Қисық сызықтың бұл түрінде облигациялардың айналым мерзімі неғұрлым ұзақ болса, олардың табыстылығы да  соғұрлым жоғары болады. Қысқа мерзімді қағаздардың табыстылығы  ең төмені, ал ұзақ мерзімді қағаздарда - ең жоғарысы.

Және бұл түсіну керек нәрсенің ең бастысы.

Мұндай қисық сызық «қалыпты»  деп аталады, себебі қалыпты экономикалық өсу жағдайында инвесторлар қазір өздерін анағұрлым сенімді сезінеді. Орталық банк базалық мөлшерлемені төмендетеді, сәйкесінше экономикадағы несиелеу құны төмен. Ақша «тегін» болады және инвесторлар жағдайдың жақын болашақта нашарлауы екіталай екенін көреді. Орталық банк инвестициялар мен тұтынушылық сұранысты ынталандырады.

Сондықтан инвесторларға тәуекелді активтерді сатып алу қызықтырақ және ақшаны «көрпенің астында» ұстағысы келмейді. Оларды мүмкіндігінше қысқа мерзімде табыс табуға болатын жерге инвестициялау тиімді. Бұл ретте, биржаларда көптеген табысты IPO өтіп жатады, криптовалюталар және басқа да «ыстық» оқиғалар қымбаттайды. Адамдар ипотека алады, жылжымайтын мүлік сатып алады, тұтынуды арттырады. Корпоративтік табыс өседі.

Ал болашақ анық емес болып көрінеді. 10, 20, оның үстінеі 30 жылдан кейін не болатыны белгісіз. Бір жерде кезекті дағдарыс болуы ықтимал, мөлшерлемелердің өсуі және басқа да жағдайлар. Тәуекел көбірек, сондықтан инвесторлар «алысырақ» облигациялар бойынша сыйлықақы алғысы келеді.

Сондай ақ инфляциялық болжалдар да әсер етеді. Уақыт өте келе тауарлар мен қызметтердің құны өседі, ал инвестицияның нақты табыстылығы төмендейді. Болашақ инфляцияны өтеу үшін инвесторлар ұзақ мерзімді  құралдар бойынша көбірек табыстылықты  қалайды.

Инвертацияланған  (төңкерілген) Табыстылық қисық сызығы шамамен мынадай болып көрінеді:

Ең қызықты нәрсе осында  басталады. Қисық сызықтың инверсиясы кезінде қысқа мерзімді облигациялардың табыстылығы жоғары, ал ұзақ мерзімді облигациялардың табыстылығы төмен болады.

Шамамен 2022 жылы осындай жағдайға тап болдық. 6 айлық, 1 жылдық және 2 жылдық облигациялардан бастап келесі кескінді қараңыз. Олардың табыстылығы 5 жылдық, 10 жылдық және одан да алысырақ қағаздарға қарағанда әлдеқайда жоғары.

2022 жылғы  21 қарашасындағы АҚШ қазынашылық облигацияларының табыстылық қисық  сызығы. Дереккөз: Statista.com

Нарық кем дегенде алдағы екі-үш жылға қазіргі экономикалық жағдайға алаңдайды екен.

Және бұл таңқаларлық емес. Экономистер үлкен рецессия болады деп болжап отыр. Көптеген елдерде инфляция шарықтау шегінде. Федрезерв базалық мөлшерлемені 2007 жылдан бері алғаш рет 4%-ға дейін көтерді және бұл шек емес – одан әрі өсу күтілуде. Әлемдік орталық банктердің көпшілігінің мақсаты тұтынуды азайту, сұранысты салқындату және бағаның өсуін бәсеңдету үшін бизнес пен сатып алушыларға «соққы» салу болып табылады.

Мұндай жағдайларда жақын болашақтар қуантпайды. Ақша қымбаттап, оларға деген қажеттілік артып келеді. Адамдар үшін өздерін «сән-салтанат» заттарымен емес, ең қажетті тауарлармен қамтамасыз ету маңыздырақ. Ипотека қымбаттауда, жылжымайтын мүлік нарығындағы белсенділік төмендеуде. Тұтыну зардап шегеді және корпоративтік табыс төмендейді.

Тәуекелді активтер – акциялардың, IPO, криптовалюталардың  тартымдылығы азайып барады. «Risk Offрежимі» деп аталатын режим іске қосылады. Жақын болашақ қорқынышты және белгісіз болып көрінеді. 

Бұл ретте, жоғары ықтималдықпен, қайсыбір жерде - 10, 20 немесе 30 жылдан кейін - бәрі ойдағыдай болады. Орталық банктер мөлшерлемелерді қайтадан төмендетеді, нарықтарды ақшамен толтырады, біз тағы да экономиканың шарықтау кезеңін бастан өткереміз. Болашақ, парадоксальді болғанымен, қазіргі уақытта аз тәуекелді болып көрінеді, яғни ол жерде облигациялар мөлшерлемесі де төмен.

Жазық қисық сызық

Кейде облигациялардың табыстылығы барлық мерзімдердің қағаздары бойынша  теңеледі. Бұл жерде табыстылықта шамалы айырмашылық болуы мүмкін, бірақ, жалпы алғанда, ол біркелкі дерлік сызық болып шығады.

Бұл жағдай белгісіздік туралы айтады. Инвесторлар өзгерістерге дайындалуда және қазіргі уақытта тәуекелдің қай жерде - жақын немесе алыс болашақта көп болатыны туралы нақты түсінік жоқ. Бұл белсенді экономикалық өсу кезеңінен кейін, инфляция үдегенде орын алуы мүмкін. Орталық банк мөлшерлемелерді көтеруі мүмкін деп күтілуде, бірақ реттеушінің қалай әрекет ететіні әлі белгісіз. Жазық қисық сызық кейінгі инверсиядан бұрын болуы мүмкін. 

Қисық сызықтың еңісі

Табыстылық қисық сызығы тік немесе көлденең болуы мүмкін. Қисық сызықтың еңісі неғұрлым күрт болса, инвесторлар соғұрлым тез және түбегейлі өзгерістерді күтеді.

Табыстылықтың спреді

Бүкіл қисық сызықтан басқа, 2 жылдық және 10 жылдық қазынашылық қағаздар табыстылығының арақатынасын да бақылауға болады.

Қалыпты жағдайда 2 жылдықтар бойынша табыстылық  10 жылдықтарға  қарағанда төменірек. Айталық, 2 жылдық облигациялар бойынша табыстылық 3%, ал 10 жылдық облигациялар бойынша табыстылық 4%-ды қрайды. Бұл бір пайыздық тармаққа айырмашылық және  спред болып табылады.

Басқаша айтқанда, табыстылық спрэді – инвесторлардың ұзақ мерзімді қағаздарды ұстау тәуекелі үшін сыйлықақысы.

Егер спрэд төңкерілсе және 2 жылдықтар табыстылау болса, бұл табыстылық қисық сызығының төңкерілуін көрсетеді.

Табыстылық  спрэді орталық банктің негізгі мөлшерлеме  бойынша саясатын жақсы көрсетеді.

Мөлшерлеме жоғарылаған кезде, спред қысқарады және төңкерілуге ұмтылады. Инвесторлар әдетте мөлшерлемелердің артуын күтумен облигацияларды сатады. Бұл ретте олардың бағасы төмендеп, табыстылық артады. Жақын қағаздар мөлшерлеменің өсуіне қатты үн қатады, олардың табыстылығыкөбірек  артады. Сондықтан спред азаяды.

Мөлшерлеме төмендеген кезде, спред артады және нормаға ұмтылады. Мөлшерлемелердің төмендеуін күтумен инвесторлар облигацияларды сатып алады. Олардың бағасы көтеріліп, табыстылығы төмендейді. Қысқа мерзімді қағаздар қаттырақ үн қатады, олардың табыстылығы белсенді түрде төмендейді, ал спрэд 10 жылдық облигациялар бойынша сыйлықақының пайдасына өседі.


Спредтің басқа да нұсқалары бар. Мысалы, Нью-Йорктің Федералды резервтік банкі 3 айлық және 10 жылдық облигациялар арасындағы спрэдтер кестесін ұсынады.

Банк сарапшыларының бағалауы бойынша, рецессияның ықтималдығы 1,21 пайыздық тармақтың айналасындағы қалыпты спрэд кезінде минималды (шамамен 5%).

Бірақ спред азайған және төңкерілген кезде тез өседі. Егер 3 айлық облигациялардың табыстылығы 10 жылдық облигациялардың табыстылығынан 2,4 пайыздық тармаққа асып кетсе, рецессия ықтималдығы 90%-ға жетеді.

Табыстылықтың  қисық сызығын қалай пайдалануға болады

Есте сақтау керек бірінші нәрсе - қисық сызық содан кейін олар басқа активтердің бағасына қосылатын КҮТІЛУЛЕРДІ көрсетеді. Жоғарыда айтқанымыздай, табыстылық қисық сызығының төңкерілісі статистикалық тұрғыдан нақты экономикадағы және басқа қаржы құралдары нарығындағы кейінгі салдарлардан орта есеппен 18 ай бұрын орын алады.

Пайдалану мысалдары

Егер Табыстылық қисық сызығы өзінің инверттелген пішініне қарай төңкерілетін болса, бұл орталық банк саясатының алдағы қатайуын және экономикалық баяулауды көрсетуі мүмкін. Онда  инвесторлар ақшаны құлдырау кезінде өздерін дәстүрлі түрде жақсы сезінетін қорғаныс активтеріне уақытынан бұрын жылжыта алады. Мысалы, күнделікті сұраныс тауарларының циклдік емес секторына.

Егер қисық сызық «қалыптылыққа» қарай бұрыла бастаса, онда, алдағы жылдары орталық банк өзінің монетарлық саясатын жұмсартуы және тәуекелді активтер бойынша өсімінің тағы бір толқыны болуы ықтимал.

Сондай-ақ табыстылық қисық сызығы облигациялар нарығындағы инвесторларға, сондай-ақ ипотекамен үй сатып алғысы келетін азаматтарға түсінік береді. Олай детініміз, несиелеу мөлшерлемесі мен облигациялық шығарылымдар табыстылығы ипотека мөлшерлемелеріне де әсер етеді.

Табыстылық қисық сызығын қайда қадағалау керек

Облигациялардың кірістілік мөлшерлемелері  күн сайын АҚШ Қазынашылық департаментінің сайтында жарияланады.

Бірақ біз нұсқа ретінде қисық сызықты өте қызықты құралда көрнекі түрде бақылауды ұсынамыз: https://www.ustreasuryyieldcurve.com/ 

Мұнда ағымдағы табыстылық қисық сызығын бекітуге және қисық сызықтың уақыт өте қалай өзгергенін көрі үшін күнді артқа айналдыруға болады.   Мысалы, мұнда 2022 жылғы 12 желтоқсандағы қисық сызық (қызыл сызық) пен 2022 жылғы 24 маусымдағы қисық сызықтың (көк сызық) салыстырылымы:

2022 жылдың жазында қисық сызық толығымен дерлік қалыпты болды. Онда табыстылық облигация мерзімінің өсуімен бірге өсті. Бұл ретте, көк сызықтың өзі кескінде төменде орналасқан, себебі ол кезде ФРС мөлшерлемелері мен облигациялардың табыстылығы төмен болды. Бұл сондай қызықты сурет. Сізге бұл дағды қажет болады деп үміттенеміз және негізделген инвестициялық шешімдер үшін «қисық сызықты» қадағалауды жалғастырыңыз.

Еске салайық, сіз әрқашан Freedom Academy курстарында қор нарығы туралы көбірек біле аласыз!