Альфа (Alpha, α) бағалы қағаздың немесе инвестициялық портфельдің кірістілігін нарықтың орташа кірістілігімен, яғни активтің базалық индекске қарағанда қаншалықты тиімді екенін салыстырады.

Мысал ретінде, S&P 500 индексі бір жылда 10%-ға өсті делік. Енді жекелеген акцияларды, мысалы Apple корпорациясының қағаздарын алайық. Егер олар биыл да кірістілікті 10%-ға артығырақ көрсетсе, онда альфа оң болып саналады және бұл инвестиция тиімдірек дегенді білдіреді. Егер AAPL-дің кірістілігі 10%-дан кем болса, онда альфа теріс болып саналады және кең нарыққа инвестициялау тиімдірек болатын еді.

Инвестициялық қорлардың тиімділігін - қордың кең нарықты қуып жетуге қабілетті не қабілетсіз екенін бағалау үшін, Альфаны жиі қолданады.

Айта кетейік, осыдан әйгілі Seeking Alpha талдамалық портфелінің «Альфаны іздеу үстінде» деген атауы шығады. Бұл дегеніміз, талдамашылардың бар назары кең нарықтың кірістілігінен асып түсуге қабілетті активтерді іздеуге бағытталған.

Бета (Beta, β) кең нарықтың орташа құбылмалылығымен салыстырғанда бағалы қағаздың салыстырмалы құбылмалылығын өлшейді.

S&P 500 индексінің Бетасы әдепкі тәртіп бойынша бірге (1.0) тең. Бұл дегеніміз, S&P 500 индексі S&P 500 индексі сияқты құбылмалы, қисынды, солай емес пе? Егер жекелеген акцияларды алсақ, онда олардың бетасы мысалы 2.0-ге тең болуы мүмкін. Яғни қағаз S&P 500 индексінен екі есе құбылмалы. Демек, егер S&P 500 индексі 5%-ға өссе, онда бетасы 2.0 қағаз шамамен 10%-ға өсуі мүмкін. Бұл ретте оң бета акция мен индекстің арасында өзара байланыстылығының бар екенін білдіреді, яғни олар әдетте бір бағытта қозғалады.

Инвестор белгілі бір бағалы қағазды немесе қағаздар портфелін сатып алу туралы шешім қабылдау үшін оған бұл метрикалар қажет. Олардың көмегімен ол активтің қаншалықты қызықты немесе тәуекелді екенін түсіне алады. Бұл ретте коэффициенттерді жұп ретінде немесе жеке-жеке пайдалануға болады. Толығырақ қарайық.

Альфа коэффициентінің атқаратын жұмысы қандай?

Альфаның негізгі функциясы – қор индексімен немесе басқа бенчмаркпен салыстырғанда инвестицияның кірістілігін өлшеу. Эталон ретінде бұл жерде S&P 500 индексінің пайдаланылатынын түсінген боларсыз.

Бұл мысалдарды мынадай қағидалармен жалпылауға болады:

α > 0 – инвестицияның кірістілік бойынша бенчмаркты қуып жеткенін білдіреді.

α < 0 – инвестиция бенчмарктан қалып қойды

α = 0 – инвестиция бенчмарк деңгейінде кірістілік әкелді.

Егер тарихқа үңілсек, онда альфаның тұжырымдамасы инвесторлар белсенді саудаланатын қорлардың портфельдерін басқарушылардан пассивті индексті қорға инвестициялау есебінен сенуге болатын шамадан жоғары кірістілікті талап етуді бастағанда туындады. Альфаны белсенді инвестицияларды индексті инвестициялармен салыстыруға арналған метрика ретінде құрды.

Альфаны есептеу үшін 1968 жылы экономист Майкл Дженсен мынадай формуланы ұсынды:

Дженсеннің Альфасы = pr − (rf + b × (rm  − rf)), мұндағы:

 
pr — портфельдің кірістілігі;

b — портфельдің бетасы;

rm — бенчмарктың көрсеткіші;

rf — тәуекелсіз мөлшерлеме.

Бүгінде альфа мен бетаны өз бетінше есептеу шарт емес. Ол үшін арнайы сервистер бар, мысалы альфаны Portfolio Visualizer сервисі арқылы көруге болады. finviz.com сайтында бета акция кестесінің астындағы көрсеткіштерде берілген.

Альфаны пайдаланудың ерекшеліктері

1. Активтердің бірдей сыныптарына қолданыңыз

Инвесторлар альфаның бірқатар шектеулері барын ескерген жөн. Олардың бірі қорлардың әртүрлі түрлеріне қатысты. Кейбір инвесторлар активтердің әртүрлі сыныптарын қамтитын портфельдерді салыстыру үшін коэффициентті пайдаланады және бұл жаңылыстыруы мүмкін.

Альфа қатаң қор нарығындағы инвестицияларға (активтердің басқа сыныптарына инвестицияларға емес) қолданылғанда жұмысын тиімдірек атқарады. Егер ол қорларды салыстыру үшін қолданылса, онда ұқсас қорлардың бағасындағы коэффициентті пайдаланған дұрыс. Яғни орташа қорды ірі қормен емес, капиталдандыруы орташа өсетін екі қорды салыстырған дұрыс болады.

2. Қолайлы бенчмаркты таңдаңыз

Қолайлы базалық индексті таңдағандағы тағы бір ерекшелік. Айтып өткеніміздей, инвесторлар көбіне S&P 500 индексіне сүйенеді.

Алайда кейбір, мысалы салалық қорлардың портфельдері үшін неғұрлым дәлірек салыстыру үшін басқа индексті пайдалану қажет етілуі мүмкін. Мысалы, көлік секторындағы акциялардың портфелін бағалау үшін, Dow Jones (DJTA) көлік индексі неғұрлым қолайлы болуы мүмкін.

Бета коэффициентінің атқаратын жұмысы қандай?

Бета-коэффициент жалпы алғанда нарықпен салыстырғанда акцияның, қордың немесе акциялар портфелінің құбылмалылығын бағалайды.  Бета инвестициялардың салыстырмалы құбылмалылығын өлшейтіндіктен, бұл көрсеткіш олардың салыстырмалы тәуекелін көрсетеді.

Альфаны есептеген сияқты базалық индекс ретінде S&P 500 индексі пайдаланылады. Инвестор акция бағасының қаншалықты өзгермелі (құбылмалы) екенін білсе, белгілі бір компанияға тәуекел етудің және инвестициялаудың қажет не қажет емес екенін шешуге көмектеседі.

Бета үшін базалық сан бірге тең, бұл қағаз бағасының дәл нарық сияқты жылжып жатқанын көрсетеді. Егер бета 1-ден кем болса, демек, бағалы қағаз нарыққа қарағанда неғұрлым аз өзгереді, ал бета 1-ден көп болса, бағалы қағаздың бағасы нарыққа қарағанда неғұрлым құбылмалы болады.

Бұл ретте егер бетаның мәні теріс болса, бұл аз құбылмалылықты білдірмейді. Мұндай серпін бағалы қағаздың нарықтың жалпы бағытына қарама-қарсы жылжуға қабілетті екенін білдіреді. Бірақ оның құбылмалылығы сондай-ақ жоғары болуы мүмкін.

Альфа+Бета

Альфа және бета – акциялардың, қорлардвң немесе инвестициялық портфельдердің тиімділігін бағалау үшін кең таралған екі көрсеткіш. Сондай-ақ олар бір-бірін толықтырады.

Керек альфа-коэффициентті есептеудің қарапайым тәсілі – бета-көрсеткіштен бастау. Оны тәуекелдің өтемақысы үшін қажетті кірістілікті анықтау үшін пайдалануға болады. 

Оны қалай түсінеміз: егер бета = 1,2 болса, инвестор тәуекел үшін сыйлықақы алуы үшін, онда акцияларды индекстің кірістілігінен 20%-ға ұлғайту қажет. 

Яғни, егер S&P 500 индексі бір жылда 10%-ға өссе, онда акция 12%-ға өсуі тиіс. Альфаның осы 2%-ы осындай инвестицияның тәуекелін өтейді.

Осылайша, неғұрлым толық көрініс шығуы үшін, альфа-коэффициент бета-коэффициентпен бірге жиі пайдаланылады. Мысалы, оларды инвестициялардың портфелін талдау және оның теориялық тиімділігін бағалау үшін күрделі активтерді бағалау моделінде (CAPM) қолданады.

Не себепті инвестордың екі коэффициенттің көрсеткіштерін білуі маңызды?

Мысалы, бета коэффициенті жоғары портфель тәуекелді болып табылады. Нарықты түзету кезінде мұндай портфель неғұрлым күрт құлайды. Егер инвестор бұл фактіні білсе, онда түзету жағдайларында ол дүрбелеңге салынбайды және сатуға кіріспейді.

Бұл ретте портфельдің альфасы үнемі индекстен жоғары бола бермейді, яғни акцияның үнемі альфасы бола бермейді. Мұндай жағдайда инвесторға портфельді альфасыз құруға уақыт жұмсаудың қажеті жоқ, дұрысы, оны дайын ETF-қа ауыстыру.

Сондай-ақ, бета мен альфа тәуекелмен байланысты портфельді бағалаудың бес негізгі көрсеткіші қатарына кіреді. Олардан бөлек, стандартты ауытқу, R-квадрат пен Шарп коэффициенті бар. Осы метрикалар жайында біз алдағы мақалаларда бөлісеміз.