Спорт пен өмірде сияқты қаржы нарықтарының өзіндік наным-сенімдері бар. Инвестиция саласында олар "күнтізбелік ауытқушылықтар" деп аталды. Шындығында, олар қиялға емес, көп жылдар бойы инвесторлардың талдамасына негізделген. Олардың тиімділігіне барлығы бірдей сенімді емес. Дегенмен, инвесторлардың көбі әлі де оларды сауда стратегияларында пайдалануды жалғастыруда.

Күз және қыс мезгілдері кезінде биржада бірнеше танымал ауытқушылықтар болып жатады, олардың кейбірімен бөлісеміз.

Марк Твеннің әсері

Қазан айы тарихи тұрғыдан биржаларда ең құбылмалы айлардың бірі болып саналады. Қаржы саласында тіпті «Марк Твеннің әсері» деген ұғым бар. Бұл - кейбір нарықтарда акциялардың кірістілігі басқа айларға қарағанда қазан айында төмен болған кезде байқалатын құбылыс. Бұл атау жазушы Марк Твеннің дәйексөзінен шыққан.

«Қазан бұл - акциялармен алыпсатарлық жасау үшін аса қауіпті айлардың бірі. Қалған айлар - шілде, қаңтар, қыркүйек, сәуір, қараша, мамыр, наурыз, маусым, желтоқсан, тамыз және ақпан», - деді америкалық классик.

Твеннің қор нарығының жай-күйі туралы түсініктемесі мысқылмен айтылған болуы мүмкін, бірақ сөзінің жаны бар сияқты. Өткен нарықтық циклдердің көбінде қазан айындағы акциялардың кірістілігі төмендеді. 1928 жылдан бері қазан айы инвестициялар үшін 40 жылға жуық уақыт бойы тым сәтсіз айға айналатын.

Марк Твеннің әсеріне статистикалық қолдау аз болғандықтан, инвестор сүйенуі қажет нақты факторға қарағанда психологиялық күту ретінде қарастырылады. Алайда, дәл қазан айында нарықтардың бірнеше "жойқын" құлдырауы болғанын ескерген жөн. Мысалы, Ұлы күйзеліс тудырған 1929 жылғы апат қазан айында болды. "Қара дүйсенбі" 1987, Dow Jones индексі құлаған кезде қазан айында да болды.

ҚОР НАРЫҒЫ ҮШІН СӘТСІЗ ҚАЗАН

Дегенмен, бұл ретте олардың саны бойынша статистикалық тұрғыдан көбірек құлдыраудың қыркүйек айында болғанын ескерген жөн. Тіпті аталған қазан айындағы оқиғалардың да себептері қыркүйек айында немесе тіпті қазан айына дейін бірнеше ай бұрын пайда бола бастады. Яғни, қазан айындағы құлдырау көбінесе себеп емес, керісінше үлкен проблемалардың салдары болып табылады.

Хэллоуиннің стратегиясы

"Ауытқымалы" күнтізбенің тізіміндегі келемі стратегия - "Хэллоуин стратегиясы". Стратегияның басты идеясы - акциялар 31 қазан мен 1 мамыр аралығында көбірек кірістілік әкеледі. 

Хэллоуин стратегиясын қолданатын инвесторлар акцияларды қараша айында сатып алып, сәуір айында сатады. Жылдың қалған уақытында олар инвестицияны активтердің басқа сыныптарына салуы тиіс. Алайда, кейбір инвесторлар жаз айларында мүлдем сауда жасамаған дұрыс деп санайды.

"Хэллоуин стратегиясы" 16 ғасырда Лондонда пайда болды. Біріккен Корольдіктегі газеттерде "мамыр айында сатып,  кетіп қалу" (Sell in May and go away) деген тіркес жиі қолданылатын. Кейінірек бұл сөз тіркесі 1980 жылдары бөлшек инвесторлар арасында, әсіресе The Wall Street Journal Британия қор нарығы туралы мақала жариялағаннан кейін өте танымал болды.

Мақала мамыр айының тыныштық пен демалыс маусымының басталуын білдіретінін меңзеді, сондықтан да инвесторлардың позицияларды жауып, ақшаны банкте немесе үйде сақтағандары дұрыс.

1990 жылы Майкл О’ Хиггинстің «Beating the Dow» кітабы жарық көрді. Британияның "мамыр айында сатып, кетіп қал" мақалына негізделген инвестициялық стратегия кітабы. Ол бұл стратегияны кеңінен насихаттады.

Кітап авторлары инвесторларға қор нарығына 31 қазан күні кіріп, нарықтан 30 сәуір күні шығуды ұсынды.

Зерттеу барысында зерделенген 37 нарықтың 36-сында үлестік бағалы қағаздар расымен де қарашадан сәуірге дейін үлкен кірістілік әкелді.

Алайда, "тиімді нарықтар теориясы" табысты механикалық сауда қағидалары болмауы керек деп тұжырымдайды. Егер Хэллоуин стратегиясы пайданы көбейтетін және тәуекелді азайтатын сенімді әдіс болса, барлық инвестор бұл стратегияны қолданар еді. Сонда ол айтарлықтай жылдам жұмыс істеуін тоқтатар еді.

Зерттеуге сәйкес, қарашадан сәуірге дейінгі неғұрлым жоғары кірістілікті осы кезеңдегі неғұрлым жоғары тәуекелмен, күнтізбелік уақыттың ауытқушылығының нәтижесімен, пайыздық мөлшерлемелердің өзгеруімен және басқа да себептермен түсіндіруге болады. Бұл ретте маусымдық жаңалықтар аясына байланысты акциялардың кірістілігі мамыр мен қазан айлары аралығындағы кезеңде төмен болуы мүмкін.

Біздің ойымызша, неғұрлым қарапайым факторларды атап өтеміз: күзде және қыста мерекелер мен ірі жаппай сатылымдар көп – бизнес табыс табады, ал трейдерлер сауда жасайды. Жазда - демалыс маусымы.

Қаңтар барометрі

"Қаңтар барометрін" қолданатын инвесторлар қаңтардағы S&P 500 индексінің нәтижелері жыл соңына дейін оның тиімділігін болжай алатынына сенімді.

Мысалы, бұл көзқарасты ұстанатындар, егер S&P 500 1-31 қаңтар аралығындағы кезеңде өссе, бұл жыл соңына дейін нарықтар үшін оң нәтиже береді деп санайды. Керісінше, егер нарық қаңтарда нашар "жұмыс істесе", оның жыл бойы төмендеуі әбден мүмкін.

Қаңтар барометрінің идеясын алғаш рет 1972 жылы "Биржа трейдерінің альманахын" жасаушы Йель Хирш ұсынды. Алайда, кейбір трейдерлер оны  күні бүгінге дейін қолданып келеді.

Бұл гипотезаға сенетін инвесторлар оны нарыққа кірудің "таймингін" есептеу үшін қолдана алады. Айталық, олар нарыққа барометр нарықтың өсуін болжаған жылдары ғана инвестициялай алады және барометр құлдырауды болжаған кезде нарықтан тыс қалады.

Бұл көзқарасты ұстанушылардың айтуынша барометр 84,5%-ға тиімді. 1950-2021 жылдар аралығында ол тек 11 қатені тіркеді. Мұны төмендегі "биржа трейдерінің альманахы" дайындаған кестеден байқауға болады:

Алайда, адамдардың көбі бұл бағдарды айтарлықтай күмәнді деп санайды. Шынында, 1945 жылдан 2021 жылға дейін АҚШ-тың қор нарықтары шамамен 70% жағдайда оң жылдық кірістілік әкелді. Ал 2009 жылдан бастап Штаттарда бұрын-соңды болмаған "тегін ақша" кезеңі басталды. Сондықтан да қаңтар барометрі Америка акцияларының жалпы үрдісінің қайталама әсері болуы мүмкін.

Қаңтар барометрі теориясының сыншылары сондай-ақ мұндай құбылыстар Америка Құрама Штаттарынан тыс жерлерде үнемі анықтала бермейді, сәйкесінше бұл тек АҚШ-тың қор нарықтарына тән уақытша ауытқушылық болуы мүмкін екенін деп атап көрсетеді. 

Сонымен бірге, егер Американың инвесторлары акцияларға көбірек инвестиция салу арқылы күшті қаңтарға ден қойса, қаңтар барометрінің әсері күшеюі мүмкін. Мұның өзі бағаның өсуіне әкелуі мүмкін. Егер бұл рас болса, онда бұл қаңтар және жылдық нарықтық кірістіліктің арасындағы корреляцияның не себепті қаңтар барометрі теориясы аса танымал емес басқа өңірлерге қарағанда АҚШ-та жиі кездесетінін түсіндіруі мүмкін.

Соңғы жылдардың нәтижелері бойынша қаңтар барометрінің гипотезасы өзін үнемі ақтай бермейді. Мәселен, 2021 жылы S&P 500 қаңтарда 1,1%-ға төмендеді, бірақ бір жыл ішінде шамамен 27%-ға өсті. 2020 жылғы нәтижелер әртүрлі болды, S&P 500 қаңтарда 0,16% жоғалтты және жыл соңына дейін 16%-ға өсті. Наурыз айында ковидтік дүрбелең мен жаппай сатылым күшті болды. 2019 жылы S&P 500 қаңтарда 7,87%-ға өсіп, жылды 28,9% өсіммен аяқтады. Ағымдағы жылы, қаңтардағы өсім 5%-ды құрады (S&P индексі бойынша).

Санта-Клаус раллийі

Санта-Клаус раллийі бұл көбінесе желтоқсан айының соңында болатын қор нарығының өсуін білдіреді. Бұл тек психологиялық фактор ма, әлде мұндай раллидің терең қаржылық себептері бар ма, жоқ па, ол жағы толық анық емес, бірақ тарих көрсеткендей, акциялар әдетте жыл соңында және қаңтардың алғашқы күндерінде өседі.

"Ралли" шын өмірде қалай жұмыс істеді? Мысалы, 2018 жылы S&P 500 24 желтоқсанда қатты төмендегеннен кейін жылдың соңғы төрт сауда күні өсті. Кейінірек, 3 қаңтар күні тағы да құлдырау болды, бірақ ол жаңа жылға дейін бір апта бұрын болған "түпке" жете алмады.

2008 жылы қор нарығының құлдырауы кезінде акциялар бағалар түсетін нарықтағы ауқымды раллидің ортасында өсті. Сол кезде, жаңа жыл алдындағы аптада S&P 500 индексі 7,5%-ға өсті. Алайда, 2009 жылдың алғашқы екі айында қалай болғанда да құлады.

2008 жылы да, сондай-ақ 2018 жылы да Санта-Клаус раллийі алдағы жылға арналған бағалар өсетін нарықтарды сәтті болжады. 2009 жылы кең нарық индексі 23%-ға өсті; 2019 жылы ол 29%-ға өсті.

Алайда, Санта-Клаус раллийі үнемі кірістілікті дәл болжай бермейді. 2021 жылы S&P 500 желтоқсан айының соңында жеті күндік кезеңде 1,4%-ға өсті, бірақ индекстер 3 қаңтарда шарықтап, бағалар түсетін нарыққа маусым айында кірді, ФРЖ мөлшерлемелерінің өсуі аясында 20%-дан астам төмендеді.
Йель Хирш "барометрдің" заңдылығын алғаш рет 1972 жылы құжаттады. Ол "Биржа трейдерінің альманахында" S&P 500 индексі 1950-1971 жылдар аралығында жылдың жеті күндік кезеңінде орта есеппен 1,5%-ға өсті деп жазды. Бұл үрдіс 1950 жылдан бастап кең нарық индексі орта есеппен 1,3%-ға өскен кезден бастап жалғасуда.

Хирш үшін Санта-Клаус раллийі жиі кездесетін сәтті атау ғана емес, сондай-ақ қор нарығы үшін алдағы жылдың көрсеткіші болды.

"Егер Санта-Клаус қоңырау шалмаса, аюлар Форд пен Уоллға келуі мүмкін", - деді ол Нью-Йорк қор биржасының орналасқан жеріне сілтеме жасап.

Санта-Клаус раллийінің қандай да бір нақты себебі жоқ, дегенмен жеті күндік сауда кезеңінде қор нарығының өсуін түсіндіретін бірқатар себептер болуы мүмкін. Оның ішінде: 

● Жыл басындағы сауда-саттық көлемі әдетте аз, себебі институционалдық инвесторлар Рождестводан кейін бір апталық демалысқа кетеді.

● Нарық неғұрлым құбылмалы болуы мүмкін және бөлшек инвесторларға көбірек әсер етуі мүмкін.

● Инвесторлар акцияларды қаңтар айында (қаңтар барометрі) күтілетін ралли алдында сатып алады.  

Рождество мен Жаңа жыл арасындағы апта инвесторларға алдағы жылға үміт пен оптимизм сыйлай алады. Себебі, жыл соңындағы әртүрлі бонустар мен мереке күндеріндегі сыйлықтар адамдарға қор нарығына инвестициялау үшін қосымша ақша береді, сондықтан да Санта-Клаус раллийі кейде өзінен-өзі орындалатын сәуегейлікке айналады.

Біз күзгі және қысқы кезеңдегі ең танымал әрі маңызды күнтізбелік ауытқушылықтарды қарастырдық. Келесі мақалада біз қор нарығының басқа ауытқушылықтарымен бөлісуді жалғастырамыз.