1000 ₸ бастап облигацияларға инвестициялау

Облигациялар немесе ағылшын тілінің «bonds» сөзінен алынған «бондтар» бұл - қор биржасында саудаланатын борыштық бағалы қағаздар. Негізінде, бір облигация біреудің Сізден ақша алып, оны пайызбен қайтаруға міндетті екенін растайтын қолхат сияқты.

Облигацияны сатып алғанда, Сіз белгілі бір компанияға немесе тіпті бүкіл елдің үкіметіне қарызға ақша бересіз. Оның орнына «қарыз алушы» Сізге пайыздарды үнемі төлеуге әрі алдын ала белгіленген мерзімнен кейін салымдардың барлық сомасын қайтаруға міндеттенеді.
 

Облигацияларды акциялармен «жақсы-жаман» деп салыстыру дұрыс емес. Бұл құралдар бір инвестициялық портфельде бірін-бірі толықтыра алады.
●    Бондтардың кірістілігі акцияларға қарағанда орташа есеппен төмен. Бұл ретте ол банк депозиттері бойынша мөлшерлемелерден жоғары болуы мүмкін.
●    Облигациялардың тәуекелі де дәстүрлі түрде төмен: олардың бағасы биржада аз өзгереді. Оған қоса, қағаздарды мерзімінің соңына дейін ұстаған кезде, инвестор облигациялардың нарықтық бағасы сол кезде төмендесе де, инвестицияның барлық сомасын қайтарып алады. Сондықтан да облигациялар қорғаныш құралы болып саналады. Олардың сенімділігін, әсіресе нарықтағы аласапыран кезеңдерде арттыру үшін инвестициялық портфельге қосқан жөн.
●    Облигацияларға салынған инвестициялардың нәтижесі неғұрлым болжамды, себебі олар бойынша сатып алғанға дейін көптеген мынадай факторларды: айналыс мерзімін, белгіленген сыйақы мөлшерлемесін, кірістілікті білуге болады.
 

Эмитент бұл - облигацияларды сатып, өз мақсаттарын жүзеге асыруға ақша алу үшін шығарған «борышкер». Компаниялар, қала биліктері және ел үкіметтері эмитент болуы мүмкін.

Номинал бұл - бір облигацияның борыш мөлшері. Егер номиналды шығарылымдағы облигациялардың жалпы санына көбейтсе, эмитенттің бұл жолы қанша ақша алатынын білуге болады.

Басқаша айтқанда, номинал бұл – эмитент инвесторларға бондтар ұсынатын бастапқы құн. Қазақстандық нарықта бір қағаздың номиналы көбінесе 1000 теңгеге тең. Шетелдік алаңдарда - $1000, бірақ номиналы $100 000 облигациялар да бар. Облигациялар биржада сауда жасай бастағанда, олардың бағасы номиналдан жоғары немесе төмен болуы мүмкін. Бірақ мерзімнің соңында эмитент инвесторға ақшаны облигациялардың дәл номиналды құны бойынша қайтарады.

Биржадағы облигациялардың бағасы әдетте номиналдың пайызымен көрсетіледі. Баға белгілеулерде Сіз 95.3 санын көресіз, ал облигацияның номиналы – 1000 теңге, демек қазір облигацияның құны 1000 теңгенің 95,3%-ын құрайтынын білдіреді, яғни 0,953*1000 = 953 теңге.
 

Компания облигация ұстаушымен есеп айырысып, оған әр қағаздың номиналын қайтаруы тиіс кез. Өтеу күні әдетте алдын ала белгілі болады. Бұл күні облигациялар Сіздің шотыңыздан жоғалады және оның орнына ақша пайда болады. Сіз сондай-ақ өтеуді күтпей де, биржаның жұмыс уақытында облигацияларды ашық сауда саттықта сата аласыз.

Бұл инвестор эмитенттен алатын тұрақты пайыздық төлемдер. Басқаша айтқанда, бұл Сіздің облигациялар бойынша тұрақты пассивті кірісіңіздің негізгі көзі. Жылдық купонның мөлшерлемесі әдетте бірден белгілі болады және облигациялардың бүкіл айналыс мерзіміне тіркелген. Дегенмен, «қалқымалы купонның мөлшерлемесі» де бар. Көп жағдайда купондар бір жылда екі немесе төрт рет төленеді. Компаниялар көбінесе оларды үш ай сайын төлейді.

Бұл купонның есептелген, бірақ әлі төленбеген бөлігі, себебі төлем күніне әлі уақыт бар. Бұл көрсеткіш облигацияларды сыйақыны жоғалтпай купон төлемдері арасында сатып алуға және сатуға болатындай етіп есептеледі.

Егер компания купондарды үш айда бір рет төлесе және Сіз соңғы төлем жасалған сәттен бастап қағазды небәрі 1,5 ай ұстасаңыз, онда Сіз осы уақыт ішінде купонның жартысына лайықсыз, себебі ол енді күйіп кетпейді. Сіз облигацияны сатуды шешкен кезде, сатып алушы сол кезде қағаздың нарықтық құнымен бірге Сізге ЖКК төлейді. ЖКК өзі купонды төлейтін сәтте нөлге айналады, содан кейін купонның толық көлеміне жетпейінше  келесі төлем күніне қарай біртіндеп өседі.
 

Бұл Сіздің облигациялар арқылы жылдық пайызбен қанша табыс таба алатыныңызды білдіреді. Бірақ кірістілікті купондармен шатастырмаған жөн. Егер купонның мөлшерлемесі тіркелген болса, онда кірістілік өзгеруі мүмкін. Бұл купондық мөлшерлемеге, облигациялардың нарықтық бағасына, сатып алу сәтіне және ЖЖК-ға байланысты.

Мынадай маңызды ерекшелігі бар: облигацияның бағасы төмендеген кезде оның кірістілігі артады. Керісінше, облигацияның бағасы өскен кезде кірістілік төмендейді.
 

Standard & Poor 's, Fitch немесе Moody' s сияқты агенттіктердің кредиттік рейтингтері облигациялардың сенімділігі арқылы кірістілігіне әсер етеді.

«AAA» рейтингі бар облигациялардың кірістілігі әдейі төмен болады, себебі мұндай эмитент өте сенімді болып саналады. Оның қаражатын тарту үшін инвесторларға артық ақша төлеудің қажеті жоқ. Инвесторлардың өздері мұндай қарыз алушыға ақша берудің аздап қосымша табыс табуға болатын тәуекелсіз мүмкіндік екенін көреді.

«BBB» рейтингі бар облигациялардың кірістілігі жоғары болады. Олар әлі де өте сенімді эмитенттер, бірақ рейтингтік агенттіктер олардан қауіп факторларын көбірек көреді. Бұл тәуекел үшін инвесторлар өз салымдарына көбірек табыс тапқысы келеді.

Әрі қарай, рейтинг неғұрлым төмен болса, әдетте облигациялардың кірістілігі соғұрлым жоғары болады.