Сергей Лукьянов: «Алдағы уақытта Қазақстанда брокерлік бизнестің банк секторына, әсіресе өсіп келе жатқан цифрландыру жағдайларында айталықтай бәсекелес болуға мүмкіндігі бар» | THE EURASIAN, №23 (52)

Инвестициялар қашанда өзекті, әрі трендте, ал Freedom Broker – Қазақстандағы жергілікті және әлем нарықтарына шығуға мол мүмкіндік беретін жетекші ойыншы. Қазақстан қор нарығы қалай дамып жатқанын, оған қандай негізгі жағдайлардың әсер етуі мүмкіндігі жайында, «көгілдір фишкалар» және инвестициялауды қалай бастауға болатыны туралы біз «Фридом Финанс» АҚ Басқармасы төрағасы, Freedom Finance Global PLC Директорлар кеңесінің төрағасы Сергей Лукьяновпен әңгімелестік.

— Сергей Николаевич, бүгінгі таңда Қазақстанның қор нарығы қаншалықты серпінді түрде дамып жатыр?

— 2024 жылдың басынан бері біз бағалы қағаздар нарығында, оның үстіне барлық сектор бойынша белсенділікті көріп отырмыз, бұл белсенділік акцияларға да, сондай-ақ корпоративтік облигацияларға да қатысты десе болады. Сауда-саттықтың өсуіне негізінен ІЖӨ-нің, іскерлік белсенділіктің артуымен қатар, инфляция деңгейінің төмендеуі ықпал етуде. Сәйкесінше, бөлшек инвесторлардың сатып алу көлеміндегі үлесі одан әрі өсу үстінде. Инвесторлардың «көгілдір фишкалардың» мықты қаржы нәтижелеріне деген үміттері ақталды, бірқатар компания дивидендтер төледі. 2024 жылғы ақпанда «Эйр Астана» ұлттық әуе тасымалдаушының ІРО-сы өтті, жеке тұлғалар шамамен 216 млн АҚШ долларына 60 мыңнан астам өтінім берді, өтінімдер кітабына қайта жазылушылар саны 3,1 есеге артты, бұл дегеніміз, сұраныс ұсыныстан асып түсті деген сөз. Бұл әдетте жоғары белсенділікті білдіреді. Кейін көктемде Қазақстан Президенті Ырықтандыру туралы заңға қол қойды, демек алдағы уақытта біз басқа да ІРО мен SPO-ның куәгерлері болуымыз мүмкін. Нарық Qazaq Green Power PLC, QazaqGaz компанияларының жария орналастыруын күтуде, сондай-ақ «ҚТЖ» АҚ-ның да орналастырылуын көруіміз мүмкін. Нарықта сонымен қатар «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ-ның тарапынан шетелдік биржаларға шығу және қайталама орналастыруы күтілуде. Жаңа ІРО-лар мен SPO-лар өздерін ойдағыдай көрсеткен халықтық ІРО форматында өтсе біздің қор нарығымыздың және жеке инвесторлардың белсенділігінің одан әрі артуына ықпал етеді. Айта кетейін, бұл алдағы орналастыру туралы ақпаратты әлеуетті инвесторлардың барынша көп бөлігіне тарату  мақсатындағы арнайы формат. Бұндай формат «ҚазМұнайГаз» ҰК» АҚ-ның бастапқы орналастыруы өткен кезде кеңінен қолданылды. Ол кезде компанияның, брокерлердің өкілдерінен құралған арнайы топ бүкіл елді үш айға жуық уақыт ақпараттық дәрістермен аралап өткен болатын! Дәл осындай формат қарапайым жеке инвесторлар үшін барынша ыңғайлы, әрі түсінікті қатысу тәсілін көздейді және олардың санын ұлғайтуға түрткі болары анық.

— Сіздің ойыңызша, инвесторлар үшін ішкі нарықта ұсынылған «көгілдір фишкалардың» түрлері жеткілікті ме? Бөлшек инвесторлардың назарын қандай балама және жаңа қағаздар аудартуы мүмкін?

—Кейінгі жылдары қаржы құралдарына, әсіресе корпоративтік облигациялар мен бастапқы орналастыру саласында қызығушылықтың айтарлықтай өскені байқалады. Инвесторлардың бөлшек түрінен институционалды түріне дейінгі барлық санатының қатысуы қор нарығын одан әрі жақсартуда негізгі рөл атқарды. Қазіргі уақытта Қазақстандағы көптеген компаниялар мен жергілікті инвесторлар қор нарығының құралдарын әлі толық меңгерген жоқ десе болады және көп ретте дәстүрлі банк өнімдерін немесе мемлекеттік кредиттік бағдарламаларын таңдауы салдарынан биржадағы капиталдың жетіспеушілігі байқалады. Алайда базалық мөлшерлеме одан әрі төмендетілсе, облигациялар арқылы қаржыландыруды тартуға қолайлы жағдайлар жасалуы мүмкін, бұл бөлшек инвесторлар үшін де, сондай-ақ жария қаржыландыруды тартуға ниет білдіріп отырған компаниялар үшін де үлкен мүмкіндіктерге жол ашады. Қазірдің өзінде биржада Павлодарда мейманхана салатын туристік компанияның облигациялары орналастырылуда. Бұрын мұндай оқиға болған емес, ал биржа тек қаржы компаниялары мен конгломераттардың үлесінде қала берді, қор нарығында капитал іздеуге келгендерің бірі – құрылыс секторы болды, бірақ алаңдардың дамуы мен реттеуді ырықтандырудың арқасында қор нарығының құралдарына көбірек компаниялар жүгіне бастады және бұл өте жақсы бетбұрыс! Себебі мұндай қағаздарға деген сұраныс әдетте ұсыныстан, әсіресе жеке инвесторлардың тарапынан бірнеше есеге артады. Биржаның классикалық мағынада дамуы, яғни, жеке инвесторларды да, жаңа эмитенттерді де тарту арқылы экономиканы күшейтудегі маңызы зор. Қазақстанда екі реттеуші маңызды рөл атқарады, ол: Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі мен «Астана» халықаралық қаржы орталығы (АХҚО) юрисдикциясындағы Astana Financial Services Authority (AFSA, Астана қаласының қаржылық қызметтер басқармасы). Екі реттеуші де бір жағынан жаңа компаниялардың инвесторларды қорғаудың жоғары стандарттары сақтала отырып нарыққа шығуын жеңілдетумен және мұндай компанияларды облигациялар және биржада акцияларды орналастыру сияқты капиталды тартатын осындай құралдар туралы хабардар етумен айналысады. Уақыт өте келе дәстүрлі қаржыландыру көздеріне үйренген компаниялар қор нарығына және капиталдар нарығына назар аударады деген сенімдемін, бұл биржадағы жергілікті және инфрақұрылымдық жобаларға инвестициялайтын кәсіби қатысушылар санын ұлғайтуға ықпал етеді.

— Алдағы уақытта Қазақстанда брокерлік бизнес банк саласына бәсекелес болуы мүмкін бе?

— Мен мұны сәл басқаша жағдай дер едім. Инфляция мен базалық мөлшерлеменің төмендеуімен қатар, депозиттердің де кірістілігі төмендей бастады. Екі депозитарийдегі ашылған шоттардың саны екі миллионнан немесе халықтың экономикалық белсенділігінің ширегінен асып кеткеніне біраз уақыт өтсе де, жеке инвесторлардың нағыз революциясы жайлы айту әлі ерте. Шот ашып қою, өкінішке қарай, белсенді инвестор болу дегенді білдіре бермейді. Алдағы уақытта Қазақстанда брокерлік бизнестің банк секторына айтарлықтай бәсекелес болуға, әсіресе өсіп келе жатқан цифрландыру жағдайларында мүмкіндігі бар. Дегенмен, қазіргі таңда банктер қаржылық қызметтер нарығында өнімдердің кең түрін ұсына отырып, басымдығын одан әрі жалғастыруда. Жоғары пайыздық мөлшерлемелер мен жаһандық экономикалық сын-қатерлер банктерді өз стратегияларын қайта қарауға мәжбүрлеуде, ал бұл брокерлік компаниялар үшін неғұрлым тартымды инвестициялық өнімдер мен қызметтер ұсынуға мүмкіндіктер ашады. Сондай-ақ брокерлік компаниялар клиенттерге неғұрлым дербестендірілген, әрі икемді инвестициялық шешімдер ұсына отырып, технологиялар мен инновациялардың артықшылықтарын пайдалана алады. Қазіргі таңда брокерлер расымен де банктерге мықты, әрі сенімді бәсекелес деуге болмайды, дегенмен депозиттердегі мөлшерлемелердің төмендеуі жағдайында депозитке инвестициялаудан қорға инвестициялауға өтсе, брокерлердің сөзсіз әлеуеті бар. Бұл процеске мемлекет тарапынан қолдау және инновациялық технологиялар енгізу ықпал етеді.

—Инвестициялауды қай уақытта бастаған дұрыс және әлгі қиялдағы мінсіз инвестициялық портфель қандай болады деп ойлайсыз?

— Инвестициялауды бастауға қолайлы уақыт – неғұрлым ерте бастасаңыз, соғұрлым жақсы. Ал ол үшін дәл қазір бастаған дұрыс. Бұл күрделі пайыздың тұжырымдамасымен (қор биржасында тапқан табысты (пайыздарды) қайта инвестициялау жолымен жалпы соманы еселеу мүмкіндігі) байланысты, ол сіздің инвестицияларыңызға ұзақ уақыт бойы кірісіңізді ұлғайтуға мүмкіндік береді. Неғұрлым жас кезіңізден инвестициялауды бастасаңыз, соғұрлым сіздің салымдарыңыздың өсуі үшін уақыт көбірек болады. Тіпті аз сомамен үнемі инвестициялап отырсаңыз, уақыт өте келе нәтижесін көруге болады. Мысалы, орташа жылдық кірістілігіңіз 6%-бен он жыл бойы ай сайын 200 АҚШ долларын салып отырсаңыз, шамамен 33 мың АҚШ долларының жиналуына әкелуі мүмкін, мұндағы 24 мың АҚШ доллары – сіздің салымыңыз болса, қалған сома – үстіндегі пайызы. Қолжетімді инвестициялық өнімдердің арқасында аз сомамен инвестициялауды бастауға болады, ал шот ашып, акциялар сияқты бірінші бағалы қағаздарды немесе басқасын сатып алу үшін, сізге осы мақаланы оқуға жұмсаған уақытыңыздан аз уақыт керек. Біз Freedom Broker-де шоттарды бірнеше минутта ашып, толықтыруды үйрендік. Бар керегі – сіздің құжатыңыз, биометриялық тексеруден өту және бірінші сауда жасау үшін ақша. Мінсіз инвестициялық портфель бұл – миф. Бәріне бірдей келетін мінсіз инвестициялық портфель болмайды. Портфель қаржы әр адамның мақсат-мүддесіне, тәуекел деңгейіне, уақыт шектеулеріне және жеке қалауына бейімделуі керек. Мысалы, ұзақмерзімді мақсаттары мен тәуекелге деген төзімділігі жоғары жас инвесторлардың портфелінде көбіне акциялар болуы мүмкін. Ал жасы зейнеткерлікке жақындап қалған және жоғары тәуекелдерге дайын емес инвесторлардың портфелінде облигациялар және басқа да консервативтік активтер көбірек болуы мүмкін. Дұрыс тәсіл бұл – әртараптандыру, ол тәуекел мен кірістілікті теңгерімдеуге мүмкіндік береді. Портфельді кейде қарап отыру және қайта теңгерімдеу оның өзгеретін қаржы мақсаттары мен нарықтық жағдайларға сәйкестігін қолдануға көмектеседі.

— Сәл практикаға тоқталсақ. Шотты ашқаннан кейін не сатып алу керек? Инвестордың алдында таңдау тұр: бірнеше ондаған мың акция, облигация, биржалық ноталар, қорлар... Шатасып кетпес үшін неден бастау керек?

— Олай болмайды. Алдымен сіз қанша сомада инвестициялауға дайын екеніңізді, әрі қанша табыс күтетініңізді түсіну үшін өз қаржы мақсаттарыңыз бен тәуекел деңгейін анықтап алуыңыз керек. Содан кейін акциялар нарығы қалай жұмыс істейтінін түсіну үшін инвестициялаудың негіздерін зерделеген жөн. Одан кейін брокерді таңдаңыз, ол сізге биржаға шығуға мүмкіндік береді, брокерден шот ашыңыз. Өзіңізге қызықты, әрі болашағы бар деп санайтын компаниялардың акцияларын таңдаңыз. Тәуекелді азайтып, инвестициялау процесінің қалай жұмыс істейтінін түсіну үшін аз сомадан бастаңыз. Инвестициялаудың әр кезеңінде Freedom Broker мобильді қолданбасы және әлеуметтік желілері арқылы оқытып, көмектеседі, біз ненің қалай жұмыс істейтінін түсіндіру үшін жүздеген оқыту ролигін түсірдік. Сіз өзіңізге қандай білімнің керектігіне байланысты тегін немесе ақылы вебинарлардың біріне жазыла аласыз. Біз Қазақстанда бірінші жұмыс істеген күннен бастап оқу-білімсіз бұл нарықтың жұмыс істемейтінін түсіндік. Дәл сол мақсатта оқыту орталығын аштық: он жылдан астам уақыт ішінде біз жүздеген, тіпті мыңдаған семинар өткіздік, қор нарығының қалай жұмыс істейтінін, оның сізге және сіздің жақындарыңызға қалай кірісті үлғайтуға мүмкіндік беретінін барынша түсінікті жеткізуге күш-жігерімізді салдық десек те болады.