2024 жылғы тамызда Орталық Азия елдерінің тұтынушылық сенімі: инфляциялық көңіл-күйдің нашарлауына байланысты біртексіз ай

Автор: Данияр Оразбаев, Freedom Finance Global сарапшысы

Freedom Finance Global Орталық Азияның төрт елі: Қазақстан, Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстан тұрғындарының тұтынушылық сенімін, инфляциялық және девальвациялық күтулерін он төртінші ай зерттеп келеді . 2024 жылғы тамызда екі түрлі ел жұбында тұтынушылық сенімділіктің артуы мен азаюының біркелкі серпіні байқалады. Бұдан басқа, ұқсас жағдай екі елде айтарлықтай өскен инфляциялық көңіл-күй динамикасында да байқалады. Дегенмен, девальвациялық күтулер тұтастай алғанда өңірдің үш ұлттық валютасының төрт айлық нығаюының аяқталуына қарамастан, өңірдегі бұрынғы деңгейлерде қалды.

Тамыз айында Қазақстанда тұтынушылық сенім индексі (CCI) құлады, бірақ оптимизм пессимизмге қарағанда сәл басым. Қырғызстан жаңа рекордтарға қол жеткізіп, алтыншы ай қатарынан сенімділіктің артқанын көрсетіп отыр. Өзбекстанда екінші ай қатарынан CCI индексінің күрт түсуінен кейінгі қалпына келуі жалғасуда. Ал Тәжікстан шілде айында тұтынушылық сенімділіктің күрт өсуінен кейін аздап төмендегеніне қарамастан көшбасшылықты сақтап қалуда.

Қазақстан мен Өзбекстанда сарапшылар халық санына шамалас ай сайын 3600, Қырғызстанда 1600 және Тәжікстанда 1200 сауалнамадан жинайды. Зерттеулер әлемнің көптеген елдерінде тұтынушылық сенімділік индекстерін алу үшін пайдаланылатын және United Research Technologies Group компаниясы жергілікті міндеттерге бейімделген әдіснамаға негізделеді. Деректерді жинау әдісі - телефон арқылы сұрау. Пікіртерім сауалнамасы бейімдендірілген: зерттеу респонденттердің ана тілінде жүргізіледі.

Қазақстан

Қазақстандағы тұтынушылық сенім индексі (CCI) тамыз айында төрт ай қатарынан өсуден кейін төмендеді. CCI индексі 104,2 пункттен 101,9 пунктке дейін төмендеді, бұл оң жауаптардың жағымсыз жауаптардан аздап басым екенін көрсетеді. Барлық бес қосалқы индекс бойынша көңіл-күй нашарлады. Алайда ең көп төмендеу жеке материалдық жағдайдың болжамы бойынша бір жыл көкжиегінде болды.  Өткен жылғы тамызбен салыстырғанда CCI индексі көбінесе ірі сатып алулар үшін ағымдағы жағдайлардың қолайлылығын бағалаудың айтарлықтай жақсаруы арқасында 1,6 пунктке өсті.

Жеке материалдық жағдай бойынша болжамдардың нашарлауы

Келесі 12 айдың көкжиегінде жеке материалдық жағдайдың өзгеруі болжамының қосалқы индексі елеулі 4,1 пунктке төмендеп, 128,3 пунктке жетті. Материалдық жағдайымыз жақсарады деп санайтындардың үлесі шілде айындағы 50,3% -дан тамызда 47,6% -ға дейін төмендеді.

Жас бөлінісінде құлдырау барлық жас бойынша орын алуда, бірақ ең күшті нашарлау 30-44 жас аралығындағы адамдар арасында тіркеледі. Бұл топтағы оң көзқарастағы респонденттердің үлесі 53,6% -дан 49,1% -ға дейін төмендеді. Дегенмен, ең нашар нәтижені 60 жастан бастап аға буын көрсетуді жалғастыруда, олардың ішінде осындай үлес 30,7% -ға ғана жетті. Екінші жағынан, 29 жасқа дейінгі жастар барынша оптимизмді көрсетуді жалғастыруда, олардың ішінде 66,4% -ы материалдық жағдайының жақсаруын күтуде.

Өңірлік жоспарда жеке материалдық жағдайдағы болжамдар бойынша позитивтің ең көп төмендеуі Ақмола және Жетісу облыстарында байқалады, онда оң жауаптардың үлесі тиісінше 14 және 13,9 пайыздық пунктке төмендеді. Дегенмен, оптимистердің ең төмен үлесі Атырау облысында тіркеледі, онда ол 35,5% -ға жетеді. Қызылорда облысында бұл көрсеткіш 5,1 пайыздық пунктке өсіп, 58,7 % құрады.

Соңғы жылы ірі сатып алулар үшін жағдай айтарлықтай жақсарды

2023 жылғы тамызбен салыстырғанда ең жоғары өсім ірі сатып алулар үшін ағымдағы жағдайлардың қолайлылық субиндексін көрсетеді, ол 6,8 пунктке өсіп, 2024 жылғы тамызда 76,5 пунктке жетті. Бұл нәтиже шілде айындағы рекордтан кейінгі зерттеудің барлық уақытындағы ең жоғары екінші көрсеткіш болып табылады. Өткен 12 айда сатып алу жағдайлары қолайлы деп санаған қазақстандықтардың үлесі 28,7-ден 32,8% -ға дейін өсті.

Жасы үлкен топтар арасында 60 жастан асқан адамдарда оптимизм деңгейінің неғұрлым өсуі байқалады. Олардың ішінде 25,1% оң жауап берді, ал өткен жылы олардың үлесі 16,5% -ды ғана құраған болатын. Дегенмен, мұндай өсімге қарамастан, үлкен жастағы топтың нәтижесі барлық жас топтары арасында ең нашар болып шықты. Басқаларына қарағанда 29 жасқа дейінгі жастар жақсырақ жауап берді, олардың ішінде оптимистер үлесі соңғы жылы 36,6% -дан 41,8% -ға дейін өскен. Сондай-ақ, басқа екі орта жастағы топта да осындай көрсеткіштің орташа өсуін (+ 2-2,4 п.п.) атап өтпекпіз.

Өңірлік бөліністе Қызылорда облысы үздік ілгерілеуді көрсетті, онда оң жауаптар үлесі 25,1% -дан 45,9% -ға дейін өсті. Бұл нәтиже тамыз айында барлық өңірлер арасында ең жақсы нәтиже болды. Сондай-ақ Ұлытау және Шығыс Қазақстан облыстарында да үлкен өсім байқалады. Екінші жағынан, Алматы облысында ірі сатып алулар үшін ағымдағы жағдайларды оң бағалайтындардың үлесі 33,1% -дан 22,7% -ға дейін күрт төмендеді, бұл өңірлер бөлінісіндегі тамыздың ең нашар нәтижесі болып табылады.

Қазақстандықтардың инфляциялық бағалары мен болжамдары бұрынғы деңгейде қалды

Қазақстан тұрғындарының инфляциялық бағалары тамыз айында аздап төмендеп, рекордтық төмен деңгейлерді жаңартты. Өткен айда тұрғындардың 37,6% (шілдеде - 39,1%) бағаның күшті өсуін байқаған. Ал өткен жылдың көкжиегінде рекордтық минимумға дейін құлдырау орын алды. Бағаның жылдам өсуін байқағандардың үлесі де шілдедегі 52,7% -дан 51% -ға дейін төмендеді.

Қазақстандықтардың инфляциялық күтулері тұтастай алғанда бұрынғы шілде деңгейінде қалды. Бір айдың көкжиегінде бағаның күшті өсуін күтетін адамдардың үлесі 17,3-тен 18% -ға дейін өсті, келесі 12 айдың көкжиегінде адамдар шілдедегі 22,2-ден 21,7% -ға дейін бағаның өсуінің жылдамдауын күтіп отыр.

ҚР Ұлттық банкінің инфляциялық бағалау және күтулер бойынша осындай зерттеуі көп айлық минимумдарды жаңартып, айтарлықтай төмендеу динамикасын көрсетті. Осы зерттеудің деректеріне сәйкес, жыл ішінде бағаның күшті өсуін күтетіндердің үлесі  24,4% -дан 20,9% -ға дейін төмендеді. Ал бір айдың көкжиегінде осыған ұқсас көрсеткіш 19,7% -дан 14,7% -ға дейін күрт төмендеді. Инфляциялық бағалар әр түрлі уақыт деңгейлерінде әртүрлі бағыттағы қозғалысты көрсетті. Егер бағаның өсуін бағалау бойынша соңғы жылы респонденттер үлесі 30,5% -дан 26% -ға дейін төмендесе, бұл 2019 жылғы сәуірден бастап ең төменгі көрсеткіш болып табылады, ал бағаның жылдам өсуін көрсететіндердің үлесі 41,6% -дан 43,4% -ға дейін өсті.

Жекелеген тауарлар мен қызметтердің ішінде респонденттердің көпшілігін азық-түлік өнімдеріне бағаның айтарлықтай өсуі әлі де алаңдатуда. Халық үшін айтарлықтай қымбаттаған топ-4 тауардың тізімі қатарынан оныншы айда өзгеріссіз қалып отыр. Оған «Ет және құс», «Сүт және сүт өнімдері», «Нан және нан-тоқаш өнімдері» және «Көкөністер мен жемістер» санаттары кіреді. Жоғарыда аталған барлық өнімдер бағасының күшті өсуін байқаған адамдардың үлесі орта есеппен 3,6 п.п. құрады. «Ет және құс» санатының көрсеткіші 37,7% -дан 40,5% -ға дейін өсті, бұл қаңтардан бастап ең жоғары көрсеткіш болып табылады. Сондай-ақ «Ірімшік, шұжық» және «Темекі, шылым» санаттарына кіретін тауарлардың жауаптар үлесі айтарлықтай өсті (5 п.п.). Дегенмен, ресми статистикаға сәйкес, тамыз айында құс етінің бағасы а/а 0,5%-ға, ал сиыр етінің бағасы а/а 0,2%-ға өсті. Шұжық бағасы а/а 0,3%-ға, ал қатты ірімшік а/а 0,2%-ға арзандады. Жеміс-жидек пен көкөніс бағасы маусымдық түрде шілдемен салыстырғанда 1,7% -ға төмендеді.

Девальвациялық күтулер қайта өсті

Қазақстандықтардың девальвациялық болжамдары тамыз айында жоғары деңгейде қалып, теңгенің жақында әлсіреуі аясында өсуін жалғастыруда. Сауалнама қорытындысы бойынша теңгенің әлсіреуін күтіп отырған қазақстандықтардың үлесі 56,8-ден 58,7% -ға дейін өсті. Ал бір айдың көкжиегінде 34,3-тен 35,7% -ға дейін ұлғайды. Айта кетейік, өткен тамызбен салыстырғанда осы екі мәселе бойынша пессимистер үлесінің өсімі сәйкесінше 4 және 1,7 п.п. құрады.

Өзбекстан

Өзбекстандықтардың тұтынушылық сенім индексі 2024 жылдың тамыз айында сәуір-маусым айларында азайғаннан кейін қалпына келтіруді жалғастырды.  CCI индексі 128,4-тен 130,9 пунктке дейін өсті. Жеке алғанда өсім индексті анықтайтын барлық бес қосалқы индекс бойынша болды. Ірі сатып алулар үшін қолайлы жағдайлардың қосалқы индексі тағы да ұлғайғанын көрсетті. 2023 жылғы тамызбен салыстырғанда CCI индексі көбінесе жеке материалдық жағдай бойынша оптимизмнің артуы есебінен 1,3 пунктке өсті.

Ірі сатып алу шарттары бойынша рекордтық оптимизм

Ірі сатып алулар мен шығыстар үшін қолайлы жағдай индексі 3,5 пунктке жақсарып, 92,3 пунктке жетті, бұл Өзбекстан үшін жаңа рекордтық көрсеткіш болып табылады. ӨР тұрғындарының 41,8% жауаптың оң нұсқасын таңдады, ал шілде айында олардың 41,2% болды. Бірақ бір мәнді оң жауаптардың үлесі - 1,9 п.п. едәуір артты.

Жас топтары арасында 60 жастан асқан адамдар бағаның айтарлықтай жақсарғанын көрсетуде. Егер өткен айда осы топтың оң жауаптарының үлесі 38,6% -ға жетсе, тамызда ол 42,6% -ға дейін өсті. Дегенмен, ең үздік нәтижені әлі де 29 жасқа дейінгі жастар көрсетіп отыр, онда оптимистердің 46,7% жиналған. 30-44 және 45-59 жастағы жас топтарының нәтижелері бір-біріне ұқсас болып шықты - 39-40% ауданында.

Өңірлік бөліністе көрсеткіштің айтарлықтай жақсаруы Жизақ облысында болды. Онда жауаптардың оң нұсқаларын таңдаған респонденттердің үлесі 32,7% -дан 42,6% -ға дейін өсті. Алайда, тамыз айының көшбасшысы 50% -дан жоғары үлесіне ие жалғыз аймақ болып табылатын Навои облысы болды. Ең төмен нәтиже Ташкентте тіркеледі, онда бұл көрсеткіш 34,9-дан 36,2% -ға дейін өсті.

Соңғы жылда жеке материалдық жағдай жақсарған

Өткен жылы ең көп өсімді жеке материалдық жағдайдағы өзгерістердің қосалқы индексі көрсетті. Қосалқы индекс 2023 жылдың тамызымен салыстырғанда 6 пунктке өсіп, 130,7 пунктке жетті. Сауалнамаға қатысқан өзбекстандықтардың 57,7% жауаптардың оң нұсқаларын таңдады, бұл өткен жылдың нәтижесінен 3 п.п. жоғары.

Жас топтары арасында 29 жасқа дейінгі жастарда айтарлықтай оң динамика байқалуда. Жеке материалдық жағдайы жақсарған жастардың үлесі 60,8% -дан 66,6% -ға дейін өсті, бұл жас топтары бойынша үздік нәтиже болып табылады. Басқа үш топта да оптимизм біршама өскен. 60 жастағы аға буын аутсайдер болып табылады, мұнда бұл үлес 47,6% -ды ғана құрады.

Өңірлік жоспарда өткен жылғы тамызбен салыстырғанда ең көп өсім Сырдария облысында байқалады. Онда жеке материалдық жағдайының жақсарғанын сезген адамдардың үлесі 45,5% -дан 58% -ға дейін өсті. Екінші жағынан, керісінше жағдай Хорезм облысында байқалады - оптимистердің үлесі 61,5% -дан 55,1% -ға дейін төмендеді. Бұл ретте ең төмен көрсеткіш Ташкентте, онда оң жауаптар үлесі 50,3% -ды құрады. Ал тамыз айында 62,9% көрсеткішпен Ферғана облысы көшбасшы болды.

Инфляциялық күтулер мен бағалау күрт өсті

Өзбекстан тұрғындарының инфляциялық бағалары мен болжамдары тамыз айында күрт өсті. Мәселен, өткен жылда бағаның күшті өсуін тұрғындардың шілдедегі 42,6% салыстырғанда 48,2% сезген. Ал өткен айдың көкжиегінде олардың үлесі 22,7% -дан 31,9% -ға дейін артты.

Инфляциялық күтулер шілдемен салыстырғанда айтарлықтай көтерілгенін көрсетті. Бағаның күшті өсуін күтетіндердің үлесі келесі айда 11,4% -дан 20% -ға дейін өсті. Ал бір жылдың көкжиегінде респонденттердің 27% -ы бағаның неғұрлым жылдам өсуін күтеді, бұл шілдедегі көрсеткіштен 2,3 пайыз жоғары.

Ресми статистикаға сәйкес тамыз айында бағаның 0,5% -ға өсуі тіркелді. Дегенмен, жылдық инфляция бұрынғы 10,47% деңгейінде қалды. Алайда жекелеген атаулар бағаның күрт өсуін көрсетті. Мәселен, ет бір айда бірден 4,9-5,3% -ға қымбаттады, бұл респонденттердің көңіл-күйіне теріс әсер етті. Тауарлар мен қызмет көрсетулер бағасының неғұрлым күшті көтерілуі мәселесінде ет пен құс бойынша 12 айлық максимум белгіленді. Респонденттердің 57,8% -ы бұл тауарды таңдады, ал шілдеде мұндай тауар 45,2% болды. ТКШ қызметтері тамыз айында а/а 0,2% -ға ғана өсті және бұл нұсқаны белгілегендер үлесі 44,8% -дан 31,9% -ға дейін төмендеді. Сондай-ақ дәрі-дәрмектер мен медикаменттер бойынша 23,9% -дан 13,7% -ға дейін төмендегені байқалады, бұл зерттеудің барлық уақытындағы жаңа ең төменгі көрсеткіш болып табылады. Дәрі-дәрмек бағасының айлық өсуі а/а 0,8% ғана болды. 

Девальвациялық күтулердің кезекті төмендеуі

Тамыз айында Өзбекстан тұрғындарының девальвациялық күтулері төртінші ай қатарынан төмендеді. Зерттеудің барлық уақытында рекордтық төмен көрсеткіштер жаңартылды. Тамыз айында төрт ай қатарынан нығайтылғаннан кейін өзбек сомы аздап әлсіреді. Алдағы 12 айда долларға қатысты ұлттық валютаның әлсіреуін күтетіндердің үлесі шілдедегі 53% -дан тамызда 49,1% -ға дейін төмендеді. Ал бір айдың көкжиегінде пессимистердің үлесі 33-тен 32,2% -ға дейін төмендеді. 2023 жылғы тамызбен салыстырғанда олардың осы мәселелер бойынша үлесі тиісінше 13,6 және 15,2 п.п. төмендеді.

Қырғызстан

Қырғызстанда тамыз айында тұтынушылық сенім индексі алтыншы ай қатарынан өсім көрсетті. Оның үстіне өсу қарқыны 3,7 пунктке дейін жылдамдатылды, ал CCI индексі барлық уақыт ішінде рекордтық 142,1 пунктті құрады. Бұл жолы индекстің композиттік деңгейін анықтайтын бес қосалқы индекстің төртеуі ұлғайды. Ал өткен 12 айдағы экономикалық жағдайдың өзгеруі мәселесінде ең көп өсім байқалады. 2023 жылғы тамызбен салыстырғанда CCI индексінің өсуі 16,8 пунктті құрады.

Экономикадағы оптимизмнің күрт жақсаруы

Экономикалық жағдайдағы өзгерістерді бағалау қосалқы индексі 9,2 пунктке өсіп, 154,6 пункттің рекордтық деңгейіне жетті, бұл респонденттердің басым оптимизмін көрсетеді. Экономикалық жағдайдағы өзгерістерді оң бағалайтын адамдардың үлесі шілдедегі 66,4% -дан тамыздағы 72,9% -ға дейін ұлғайды.

Барлық төрт жас тобы оптимизмнің өсуін көрсетті, бірақ ол 29 жасқа дейінгі жастар арасында ең күшті байқалады. Онда оң жауаптарды таңдаған респонденттердің үлесі 67,9% -дан 75,3% -ға дейін өсті, бұл барлық жас топтары арасындағы ең жоғары көрсеткіш болып табылмайды. 60 жастан бастап аға буын көшбасшы болып қалуда, олардың арасында ұқсас көрсеткіш 73,1-ден 78% -ға дейін өсті. Ал орта жастағы екі топта бұл үлес 70% -дан асты.

Сонымен қатар, барлық өңірлерде жақсару байқалуда. 10,4 пункттегі үлестің неғұрлым күшті өсуі бірден екі облыста - Жалал-Абад және Ыстықкөл облыстарында болды. Бұл ретте бірінші облыста экономикалық ахуалдың жақсарғанын атап өтетіндердің үлесі 86,3% -ға жетті. Тамыз айында Бішкек тұрғындары ең нашар жауап берді, онда оң жауаптардың үлесі 57,6% -ды ғана құрады.

Жеке материалдық жағдайды бағалау айтарлықтай өсті

Соңғы 12 айдағы жеке материалдық жағдайдағы өзгерістерді бағалау қосалқы индексі де айтарлықтай өсім көрсетті. Тамызда қосалқы индекс 5,7 пунктке өсіп, рекордтық 134,2 пунктке жетті. Тұрғындардың 56,4% -ы жеке материалдық жағдайының жақсарғанын көрсетеді, ал шілдеде бұл көрсеткіш 49,7% -ға жетті.

Жас бөлінісінде 45-59 жас аралығындағы респонденттер неғұрлым жақсарғанын көрсетті. Егер шілде айында олардың арасында оң жауаптардың үлесі 41,1% -ға жетсе, тамызда ол күрт 51,6% -ға дейін өсті. Дегенмен бұл жас топтары бөлінісіндегі ең нашар нәтиже болып табылады. 29 жасқа дейінгі жастар бәрінен жақсы жауап берді, олардың ішінде осындай көрсеткіш 62,5% -ға дейін өсті. Сондай-ақ, өзге екі жас тобындағы оптимистер үлесі 7-7,4 п.п. құрағанын атап өтпекпіз.

Өңірлік бөліністе мұндай бірігу байқалмайды, өйткені екі облыста оң жауаптар үлесі төмендеді. Бұл облыстар Талас (-3,1 п.п.) және Шу (-0,9 п.п.) облыстары болды. Нәтижесінде 44,7% нәтижемен Талас облысы соңғы сатыда тұр. Екінші жағынан, тамыз айында Ош қаласында, Ош және Нарын облыстарында 15 п.п. артық күрт өсу байқалады. Осының арқасында Ош облысы барлық өңірлер арасында 66,1% көрсеткішпен бірінші орынға көтерілді.

Инфляциялық бағалар мен күтулер өзгерген жоқ

Тамызда қырғызстандықтардың инфляциялық бағалары рекордтық төмен көрсеткіштерге жақын қалып, түрлі бағыттағы динамиканы көрсетті. Егер шілде айында сауалнамаға қатысқандардың 27,5% -ы өткен айда бағаның күшті өсуін сезінсе, тамыз айында 26,2% жинады. Ал өткен 12 айдағы баға өсімінің бағасы, керісінше, біршама өсті. Тамызда қырғызстандықтардың 46,6% -ы баға өсуінің жылдамдағанын атап өтсе, шілдеде бұл көрсеткіш 45,8% -ды құрады.

Қырғызстандықтардың инфляциялық болжамдары біршама өсті, бұл салыстыру үшін шілде айының рекордтық төмен базасын ескере отырып, ауытқу шегінде. Келесі 12 айда бағаның неғұрлым жылдам өсуін күтетін респонденттердің үлесі рекордтық төмен деңгейден 10,9% - дан 12,4% - ға дейін ұлғайды. Баға келесі айда өте қатты өседі деп санайтындардың үлесі де абсолюттік минимумнан 5,9% -дан 7,7% -ға дейін өсті.

Тұрғындар бағаның неғұрлым қымбаттағанын байқаған жекелеген тауарлар мен қызметтердің ішінде ең аз дегенде соңғы 12 айда рейтинг көшбасшысы болып қала беретін ұнды тағы да атап өтеміз. Бұл өнімді таңдаған респонденттердің үлесі рекордтық төмен мәнге - 47,9% -дан 41,6% -ға дейін төмендеді. Сондай-ақ, ең жоғары баға өсімі байқалған 5 тауарлардың тізімі 12 ай қатарынан өзгермейді. Ұннан басқа, тамызда респонденттердің 37,9% өсімдік майын, 35% - ет және құсты, 31,5% - тұз бен қантты және 28,1% - көкөніс пен жемісті атап өтті. Бұл көрсеткіш шілде айымен салыстырғанда 5,6 пайызға төмендеді.

Девальвациялық күтулер төмен деңгейде қалып отыр

Қырғыз сомы тамызда төрт ай қатарынан нығайтылғаннан кейін 1% -ға әлсіреді. Дегенмен, қырғызстандықтардың девальвациялық күтулері шілдемен салыстырғанда шамалы өзгерді. Егер шілде айында тұрғындардың 24,2% -ы ұлттық валютаның бір жылдан кейін әлсіреуін күтсе, тамыз айында олардың үлесі рекордтық 23,2% -ға дейін төмендеді. Бірақ бір айдың көкжиегіндегі доллардың өсуі мәселесінде пессимистердің үлесі, керісінше, 16,3% -дан 17,5% -ға дейін өсті.

Тәжікстан

Тамыз айында Тәжікстандағы тұтынушылық сенім индексі шілделік өңірлік рекордтан кейін 155,6 пункттен 151,4 пунктке дейін төмендеді.  Барлық бес қосалқы индекс төмендеді. Алайда ірі сатып алулар үшін ағымдағы жағдайлардың қолайлылығын бағалау неғұрлым нашарлағанын көрсетті, олар да шілде айының рекордтық мәнінен төмендеді. Өткен жылғы тамызбен салыстырғанда CCI индексі экономикалық жағдайдағы өзгерістерді бағалауды жақсарту және ірі сатып алулар үшін қолайлылық есебінен 10,6 пунктке өсті.

Шілдедегі рекордтан кейін ірі сатып алулар үшін жағдай нашарлады

Ірі сатып алулар мен шығыстар үшін ағымдағы жағдайлардың қолайлылығы мәселесіне қатысты қосалқы индекс тамызда 9,8 пунктке төмендеп, 94,8 пунктті құрады. Дегенмен, көрсеткіш биылғы екінші ең жоғары көрсеткіш болып табылады, ал шілденің өсімі жартылай ғана жойылды. Респонденттердің 46,9% оң жауап берді, ал шілдеде олар 51% болды.

Жас топтарында 30-44 жастағы респонденттер бойынша ғана күрт төмендеу байқалады. Шілдеде дәл осы топ ең көп өсім көрсетті, бірақ тамыз айында олардың арасындағы оптимистер үлесі 54-тен 42,9% -ға дейін төмендеді, бұл сауалнамаға қатысқандардың ішіндегі ең әлсіз нәтиже болып табылады. Ал ең жоғары нәтижелерді 60 жастан 29 жасқа дейінгі жастар көрсетеді, олардың жартысы оң жауап беруде. Оның үстіне аға буын бойынша үлес 3,8 п.п. көтерілді.

Өңірлер бөлінісінде Таулы-Бадахшан автономиялық облысынан басқа барлық жерлерде нашарлау байқалады, онда оптимистердің үлесі шілдедегі 46,8% -дан 56,2% -ға дейін өсті. Ал ең үлкен регресс Душанбеде болды, онда респонденттердің 38,7% -ы ғана қазіргі жағдай ірі сатып алулар үшін қолайлы деп есептейді (шілдеде 48,5%). Осылайша, астана Таулы-Бадахшан автономиялық облысын басып озып, тамыз айының ең төменгі көрсеткіштері бойынша көшбасшы болды.

Экономикалық жағдайдағы өзгерістерді бағалау аздап төмендеді

Тұрғындардың экономикалық жағдайдағы өзгерістерге қатысты бағалары шілде айымен салыстырғанда әлдеқайда аз төмендегенін көрсетті. Бұл қосалқы индекс 175,4 пункттен 171,6 пунктке дейін төмендеді, бұл дегенмен зерттеудің барлық уақытындағы екінші нәтиже болып табылады. Тамыз айында оңтайлы көзқарастағы тәжікстандықтардың үлесі шілдедегі 85,8% салыстырғанда 83,5% құрады.

Жас бөлінісінде оптимистердің төмендеуі барлық жас топтарында тіркеледі. Алайда, 60 жастан бастап ұрпақ айтарлықтай динамиканы көрсетіп отыр, олардың ішінде оң жауаптар үлесі рекордтық 92,2-ден 80,3% -ға дейін төмендеді. 60 жастан асқан адамдар сауалнамада аз ұсынылғандықтан, мұндай құлдырау жалпы нәтижеге көп әсер етпеді. Қалған жас топтарында төмендеу 0,9-1,8 п.п. ғана болды. Нәтижесінде 85,1% үлесі бар 29 жастан кіші респонденттер қалғандарынан жақсы жауап берді.

Республикалық бағыныстағы аудандардан басқа барлық өңірлерде өткен 12 айда экономикалық жағдайдың жақсарғанын байқаған тұрғындар үлесінің төмендеуі тіркеледі. Жоғарыда аталған өңір тамыз айында 88,7% оң жауаптармен көшбасшы болды. Екінші жағынан, неғұрлым төмендеу Таулы Бадахшан автономиялық облысында байқалады, онда оптимистердің үлесі 87,7% -дан 78% -ға дейін төмендеді, бұл өңірлер арасындағы ең нашар нәтиже болып табылады.

Инфляциялық баға күрт өсті

Тәжікстандықтардың тамыз айында инфляциялық бағалары өткен бірнеше айдағы рекордтық төмен көрсеткіштерден кейін айтарлықтай өсім көрсетті. Соңғы айда бағаның күшті өсуін атап өткен респонденттердің үлесі 18,1% -дан 27,4% -ға дейін күрт өсті, бұл 10 айлық рекорд болып табылады.  Соңғы 12 айдың көкжиегінде бағаның неғұрлым жылдам өсуін сезінгендер үлесі 23,5% -дан 29,7% -ға дейін өсті. Тәжікстан тұрғындарының инфляциялық болжамы шілде айымен салыстырғанда онша жоғары емес. Тұрғындардың 9,7%-ы алдағы айда бағаның өте күшті өсуін күтуде, ал шілдеде ондайлардың саны 7,2% құрады. Ал келесі 12 айдың көкжиегінде пессимистердің үлесі 10,5% -дан 10,2% -ға дейін төмендеді.

Тамызда инфляция бойынша ресми деректер әлі жарияланған жоқ, бірақ шілде айында жылдық инфляция 3,5% -дан 3,4% -ға дейін азайды. Тәжікстан тұрғындарын жекелеген тауарларының ішінде ет пен құс бағасы да қатты алаңдатады. Соңғы айда ет пен құс бағасының күшті өсуін байқаған адамдардың үлесі 36,2% -дан зерттеудің барлық уақытында рекордтық көрсеткіштен 45,1% -ға дейін өсті. Ал қалған азық-түлік бойынша мұндай алаңдаушылық жоқ. Ұн бойынша бұл көрсеткіш 35,6% -дан 33,4% -ға дейін, ал өсімдік майы бойынша 31,7% -дан 28,3% -ға дейін төмендеді. Айта кетейік, топ-4 атау көкөніс пен жеміспен қатар өзгеріссіз қалып отыр. Ресми статистикаға сәйкес шілде айында ет және ет өнімдерінің бағасы 2,3% -ға, ал сиыр еті бойынша жеке 3,2% -ға өсті. Осылайша, ет бағасы 2024 жыл бойы ай сайын өсіп келеді, БАҚ-тағы жарияланымдарға қарағанда, тамыз айында да өсті. Шілде айында жемістер бойынша баға маусымдық түрде а/а 9,8% төмендеді, ал көкөністер бойынша баға бір айда 0,1% ғана төмендеді.

Девальвациялық күтулер шамалы өсті

Тамыз айында Тәжікстанда девальвациялық күтулер біршама өсті және алдыңғы 10 айдың орташа мәндерінің жанында болуды жалғастыруда. Доллардың сомониге қатысты бағамы тамызда қатарынан төрт ай құлдырағаннан кейін 0,35% -ға өсті. Бір ай ішінде ұлттық валютаның әлсіреуін күтетіндердің үлесі 16,4% -дан 17,2% -ға дейін өсті. Бір жылдың көкжиегінде ел халқының 24,4% (шілдеде 23,1%) әлсіреуді күтіп отыр.

Қорытындылар

2024 жылғы тамыз Орталық Азия елдері үшін әрқилы болып шықты. Қазақстанда төрт ай қатарынан өсуден кейін тұтынушылық сенімділік индексінің (CCI) төмендеуі байқалады. Дегенмен, индекс 100 пункттегі бейтарап шекарадан жоғары қалып отыр. Төмендеу барлық қосалқы индекстер бойынша жүреді, бірақ көңіл-күйдің неғұрлым нашарлауы жеке материалдық жағдайының өзгеруінің болжамы бойынша болды. Айта кетейік, өткен тамыз айымен салыстырғанда қазақстандықтар тұтынушылық сенімділік танытты. Қырғызстанда тамызда CCI индексі алтыншы ай қатарынан өсті. Бұл ретте бұл жолы өсу қарқыны артты, ал индекс үшінші рет қатарынан өзінің рекордын жаңартты. Мұндай өсім көбінесе жеке материалдық жағдайының өзгеруі мен соңғы 12 айдағы экономикалық ахуалдың жақсаруының арқасында болды. Оның үстіне 2023 жылдың тамызымен салыстырғанда CCI индексі экономикалық ахуал бойынша бағалаулар мен болжамдардың күшті жақсаруы және ірі сатып алулар үшін қолайлы жағдайлардың арқасында 17 пунктке жуық айтарлықтай өсім көрсетті.

CCI индексі бойынша аймақтық көшбасшы Тәжікстанда тамыз айында аздап төмендеді. Индекс төрт ай қатарынан бір деңгейде болып, шілде айында өскен соң, тамызда ол төменге қарай түзетілді. Бұл ретте ірі сатып алулар үшін қолайлы жағдайларды бағалаудың кері ішінара төмендеуі орын алды, ол дегенмен маусымдық мәндерден жоғары болып шықты. Дегенмен индекстің және жоғарыда айтылған қосалқы индекстің құлдырауы маусым деңгейінен төмен болатындай үлкен болмады. Өткен жылмен салыстырғанда Тәжікстанда CCI индексі 10,6 пунктке жақсы өсті. Екінші жағынан, Өзбекстан екінші ай қатарынан CCI индексінің өсуін көрсетіп, жартылай қалпына келіп, сәуірдің деңгейінен жоғары болып шықты. Өсім зерттеудің барлық уақытында жаңа рекордқа қол жеткізген ірі сатып алулар үшін қолайлы жағдайлардың жақсаруы есебінен қайтадан орын алды. Дегенмен, 2023 жылғы тамызға қарағанда индекс шамалы - 1,3 пунктке ғана өсті.

Тәжікстанда инфляциялық бағалардың күрт өсуі орын алды, тамыз айында адамдардың рекордтық саны ет бағасының артқанын байқады. Өзбекстандағы жағдай ұқсас, себебі онда инфляциялық бағалар мен күтулер көп айлық максимумға дейін өсті. Оның үстіне адамдардың 58% -ға жуығы ет пен құс бағасының қатты қымбаттағанын байқады, бұл да соңғы жылдың рекорды болып табылады. Оның үстіне Тәжікстаннан айырмашылығы, Өзбекстанда ресми статистика ет бағасының қымбаттағанын байқаған жоқ. Қазақстан мен Қырғызстанда жағдай айтарлықтай бейтарап. Қазақстанда инфляциялық бағалау аздап төмендеді, бірақ жаңа рекордтық минимумдарға жетті, ал инфляциялық күтулер бұрынғы деңгейде қалды. Рас, ет және түрлі тауарлар бағасының өсуін адамдардың көбісі байқаған. Ал Қырғызстанда инфляциялық күтулер біршама өсті, олар да өте төмен деңгейде болды, ал инфляциялық бағалау нәтижесінде өзгерген жоқ.

Орталық Азия елдеріндегі девальвациялық күтулер тұтастай алғанда бұрынғы деңгейлерде қалды. Оның үстіне барлық елдерде тамыз айында ұлттық валютаның аздап әлсіреуі орын алды. Естеріңізге сала кетейік, бұған дейін төрт ай қатарынан Қазақстаннан басқа барлық елдерде доллар бағамы төмендеген болатын. Тамыз айында тек Өзбекстанда ғана девальвациялық күтулер төмендеп, жаңа рекордтық төмен көрсеткіштерге жетті. Зерттеудің барлық уақытында алғаш рет бір жылдан кейін сомның әлсіреуін күтетін адамдардың үлесі 50% -дан төмен болып шықты. Оның үстіне өткен жылы доллар бағамының көтерілуін күтетіндердің үлесі 63% -ға жуық болды. Қазақстанда теңгенің баяу әлсіреуінің жалғасуы пессимистер үлесінің одан әрі өсуіне әкелді. Айта кетейік, жыл бойы теңгенің әлсіреуін күткен адамдар саны рекордтық жоғары көрсеткішке жетті. Дегенмен, пессимистер үлесінің тамыз айында өсуі 1,4-1,9 п.п. құрап, аз болды.  Тәжікстанда да девальвациялық күтулер екі уақыт шеңберінде де аздап өсті, бірақ олар соңғы 10 айдағы орташа мәндердің шегінде тұр. Қырғызстанда да девальвациялық күтулердің жағдайы тұрақты болып отыр. Бір жыл көкжиегінде жаңа минимум жаңартылды, себебі сомның әлсіреуін күтетіндердің үлесі 1 п.п. төмендеді. Ал бір айдың көкжиегінде, керісінше, аздап өсу байқалады.

Орталық Азиядағы төрт ел халқының тұтынушылық сенімін зерттеудің он төртінші толқыны түрлі нәтижелер көрсетті. Егер Қырғызстанда бұрын берілген өсу тренді одан әрі қарқынмен жалғасса, онда ол Қазақстанда аздап құлдыраумен ауысты. Екінші жағынан, Өзбекстанда жақында болған күрт құлдыраудан кейін екінші ай қатарынан қалпына келу тіркеледі. Келесі толқындарда Қырғызстан мен Өзбекстанда өсу трендінің жалғасатындығын көру қызықты болады. Сондай-ақ, Қазақстан Президентінің Жолдауының қыркүйек айындағы тұрғындардың көңіл-күйіне әсер етуі және бұл өсімге деген тұтынушылық сенімді қайта өрістете ала ма деген мәселе туындайды. Өңір көшбасшысы Тәжікстанның CCI индексі шілде айының күрт өсуінен кейін аздап төмендеп кетті, бұл кейбір түзетулер мен қателіктерді көрсетпеуі мүмкін. Сондай-ақ, өңірдің көптеген тұрғындарының ет пен құс бағасына қатысты алаңдаушылығының күрт өсіп отырғанын атап өтеміз, бұл екі елдің бірден инфляциялық күтулері мен бағалауларына кері әсерін тигізді. Нәтижесінде тамызды инфляциялық көңіл-күйдің нашарлауының кейбір реңкіне қайшы деп атауға болады. Дегенмен 2023 жылмен салыстырғанда тұтынушылық сенім барлық елдерде өсімді көрсетті, әсіресе ол Тәжікстан мен Қырғызстанда айқын байқалды.